دشت مغان - رود ارس
چکیده:
نیاز روزافزون جمعیت کشور به غذا و فرآورده های کشاورزی ایجاب میکند که با استفاده از پیشرفتهای علمی و کاربرد تکنولوژی امکانات بالقوه منابع آب و خاک کشور مورد بهرهبرداری مفید قرار گیرد. رودخانه ارس بعنوان شریان حیاتی و عمدهترین منبع آبیاری دشت مغان میباشد. بااحداث سدمیل ومغان درسال1352و بااتمام ساختمان سد وشبکه آبیاری خداآفرین اراضی کشاورزی فاریاب دشت تحت شبکه مدرن آبیاری به حدود150هزارهکتار خواهد رسید بااین حساب منطقه مغان بعد ازخوزستان دومین قطب شبکه آبیاری مدرن کشور محسوب می گردد . منطقهای که قبل از ایجاد شبکه تنها محل اسکان قشلاقی عشار ایلسون بوده امروزه به یکی از قطبهای کشاورزی کشور تبدیل شده است. افزایش تولیدات کشاورزی، ایجاد اشتغال و بالا رفتن سطح زندگی مردم منطقه از اثرات مثبت ایجاد شبکه در منطقه میباشد.
مقدمه
نیاز روزافزون جمعیت کشور به غذا و فرآورده های کشاورزی ایجاب میکند که با استفاده از پیشرفتهای علمی و کاربرد تکنولوژی امکانات بالقوه منابع آب و خاک کشور مورد بهرهبرداری مفید قرار گیرد. تحقق این منظور مستلزم احداث سد، ذخیره و کنترل آبهای جاری، مراقبت در برداشت از منابع آب زیرزمینی، ایجاد شبکههای آبرسانی و توزیع آب و بهبود و افزایش راندمان آبیاری در بهرهبرداریهای سنتی و کاربرد مفید و مؤثر ذخایر آبی کشور است بدین ترتیب هم در مصرف بالفعل آب صرفهجویی خواهدشد و هم امکانات بالقوه منابع آبی کشور توسعه خواهد یافت و با استفاده از روشهای علمی و فنی امکان توسعه کشت و افزایش تولید در واحد سطح برای خودکفایی و رفع وابستگیهای کشور فراهم خواهد شد. کشور ما سرزمین وسیع و برخوردار از منابع طبیعی سرشار است لیکن دسترسی به آب در آن شدیداً تحت تأثیر شرایط جوی و توپوگرافی است. ایران در منطقهای از جهان واقع شده که از نظر آب و هوایی تغییرات بارندگی متنوع می باشند و بارندگی متوسط سالیانه حدود 240 میلی متر با دامنه تغییرات 50 تا 1500 میلی متر کشور را در ردیف ممالک فقیر از نظر بارندگی قرار میدهد. در این میان یکی از مهم ترین مشکلات، توزیع نامناسب مکانی و زمانی بارشها می باشد که ضرورت ذخیره و انتقال آب از حوضههای پر آب به مناطق کم آب کشور را که دارای استعداد کشاورزی و اراضی مناسب میباشد مطرح ساخته است که یکی از راههای نیل به این هدف احداث سد و شبکههای آبیاری میباشد که بدین وسیله بتوان با جمعآوری آبهای سطحی و انتقال آنها به مناطق حاصلخیز حداکثر استفاده را از این نعمت خدادادی به عمل آورد .
رودخانه ارس بعنوان شریان حیاتی و عمدهترین منبع آبیاری دشت مغان میباشد. ایجاد بند انحرافی میل و مغان و بدنبال آن احداث مرحلهای شبکههای آبیاری مغان باعث زیر کشت رفتن حدود 90 هزار هکتار از اراضی مستعد کشاورزی منطقه شده است که بااتمام ساختمان سد وشبکه آبیاری خداآفرین اراضی کشاورزی فاریاب دشت تحت شبکه مدرن آبیاری به حدود150هزارهکتار خواهد رسید بااین حساب منطقه مغان بعد ازخوزستان دومین قطب شبکه آبیاری مدرن کشور محسوب می گردد . منطقهای که قبل از ایجاد شبکه تنها محل اسکان قشلاقی عشار ایلسون بوده امروزه به یکی از قطبهای کشاورزی کشور تبدیل شده است. افزایش تولیدات کشاورزی، ایجاد اشتغال و بالا رفتن سطح زندگی مردم منطقه از اثرات مثبت ایجاد شبکه در منطقه میباشدکه جاداردباسرمایه گذاری بیشتر درجهت توسعه صنایع تبدیلی درمنطقه امکانپیشرفت بیشتر منطقه رافراهم کرد .
شناخت پتانسیلهای محیطی دشت
1- موقعیت منطقه مغان:
جلگه حاصلخیز مغان در شمال شرقی استان اردبیل واقع و از شمال و غرب به رودخانه ارس و از شرق به مرز ایران و جمهوری آذربایجان و از جنوب به ارتفاعات سبلان مشرف میباشد.
این دشت در فاصله مدارهای 25-47 تا 25-48 شمالی و نصفالنهار 25-39 تا 42-39 شرقی قرار دارد. مساحت منطقهای که به آن دشت مغان اطلاق میشود در حدود 300 تا 350 هزار هکتار برآورد شده است که طرح توسعه بهرهبرداری از منابع آب رودخانه ارس در 90 هزار هکتار آن پیاده و اجراء شده است که می توان با سرمایه گذاریهای جدید باوجود آب فراوان وخاک مستعداراضی زیر کشت شبکه آبیاری رابه چندین برابرافزایش داد.
|
2- رودخانه ارس منبع آب دشت:
رودخانه ارس به طول 1072 کیلومتر که به عنوان شریان حیاتی منطقه و عمدهترین منبع آبیاری دشت مغان میباشد از دامنه کوههای بینگول داغ ترکیه سرچشمه میگیرد و کل حوزه آبریز آن 100220 کیلومتر مربع است که سهم حوزه مربوط به کشورهای ترکیه و ارمنستان و آذربایجان و ایران به ترتیب 23، 38، و 39 درصد میباشد.
حوزه رودخانه مذکور از نظر اقلیمی متغیر بوده، از مناطق سرد کوهستانی با ذخایر برفی پایدار و متوسط بارندگی 800 میلی متر در سال شروع میگردد که ضمن گذر از مناطق معتدل با پوشش گیاهی، به مناطق با آب و هوای نیمه خشک میرسد. ماکزیمم دبی اندازهگیری شده ارس در سالهای معمولی 1100 مترمکعب در ثانیه در محل سد مخزنی ارس (شمال ماکو) و 2600 متر مکعب در ثانیه در محل سد انحرافی میل و مغان میباشد که این ارقام در سالهای خشک به ترتیب 32 و 180 مترمکعب در ثانیه تغییر مییابد. همچنین دبی متوسط رودخانه ارس در محل سد ارس و سد انحرافی میل و مغان به ترتیب 250 و 400 متر مکعب در ثانیه گزارش شده است. کیفیت آب رودخانه ارس با استفاده از دیاگرام طبفه بندی آب در محدوده کلاس C3-S1 قرار دارد در این طبقه بندی از نظر شوری در حال گسترش نشان می دهد یعنی اگر مسائل مدیریتی خاص اعمال نشود با آبیاری اراضی با این آب ، با مسئله روبه گسترش شوری روبرو خواهیم بود همچنین در مورد خاکهای با قابلیت نفوذ کم منطقه ایجاد شبکه زهکشی ضرورت خواهد داشت.
3-- خواص خاکشناسی دشت مغان :
زمان تشکیل خاکهای دشت مغان مربوط به دوره چهارم زمین شناسی بوده که در روی سه واحد فیزیوگرافی دشتهای سیلابی حاشیه رودخانه ارس ، دشتهای دامنه ای رودخانه ای ودشتهای مرتفع متمرکز می باشند . وبدلیل شرایط آب و هوایی، آثار آبشویی وجابجایی مواد به وضوح آشکار است .غیر از خاکهای حاشیه رودخانه که دارای بافت نسبتا" سبک می باشد بقیه خاکهای دشت ضمن بر خورداری از تکامل پروفیلی مناسب دارای بافت سنگین (لایه سطحی ) تا خیلی سنگین (افق تحتان )و عمق خیلی زیاد (در بعضی نواحی تا 5متر ) می باشد. بررسی نیمرخ های خاک نشان دهنده این است که همه خاکها منشأ رسوبی داشته ، به طوری که حتی در مناطق مرتفع تر نیز خاکهای عمیق با بافت سنگین قابل رویت می باشد.
باتوجه به شرایط کلیماتولوژیکی وبه دلیل نیمه خشک بودن منطقه (تبخیر سالانه بیشتر از بارندگی سالانه ) تهویه لایه سطحی خاک مناسب تر ولی در لایه های تحتا نی به دلیل بافت سنگین تر ودیگر شرایط ، تهویه نامناسب تر می گردد این امر در مناطقی که آب زیر زمینی بالاست توأم با نحوه آبیاری غیر اصولی وسنتی متداول موجب تخریب ساختار فیزیکی خاک در نواحی زیادی از دشت گردیده است . به ویژه آنکه نفوذ آب از کانال های اصلی خاکی موجود به اراضی همجوار شدت این تخریب رامضاعف می سازد . بدلیل آنکه طی هزاران سال گذشته دشت مغان همواره رویشگاه طبیعی بوده است از لحاظ حاصلخیزی شیمیایی از نظر میکروال وهمچنین هوموس فاقد محدودیت می باشد ونیازهای کودی به عناصر ما کرو نیز از طریق کودهای شیمیایی تامین می گردد. مواد آهکی به اشکال پودر ومواد سخت شده در طبقات زیرین خاک ودر بعضی از طبقات بلورهای گچ نیز وجوددارد . به جز نواحی که به دلیل بالا بودن سطح آب زیر زمینی محدویت شوری وقلیائیت مشاهده می شود در بقیه اراضی میزان شوری وقلیائیت خاک کم یا ناچیز می باشددشت مغان ازنظرخاک یکی ازمناطق مستعد کشاورزی کشور محسوب شده وقابلیت کشت اکثر کیاهان زراعی وباغی رادارا می باشد.
4- بهرهبرداری از اراضی:
دشت مغان تا سال 1328 منحصراٌ قشلاق عشایر ایل ایلسون و منطقهای خشک و لمیزرع بوده است. در این سال به منظور استفاده بیشتر از این منطقه توسط شرکت شیار آذربایجان سرمایهگذاری کافی صورت گرفت تا به صورت دیم از اراضی آن استفاده شود. در سال 1332 با احداث کانال T در حدود 4000 هکتار از اراضی حاشیه ارس از سربند تا پارس آباد به زیر کشت آبی رفت پس از احداث این کانال در سال 1338 با ساخت کانال A، 14400 هکتار دیگر از اراضی منطقه به زیر کشت رفت که به اراضی زیر کانال A معروف هستند. همچنین در سال 1352 با به پایان رسیدن عملیات ساخت سد میل و مغان شبکه کانال اصلی در حدود 82000 هکتار از اراضی دشت و دامنهها قابلیت فاریاب شدن را دارا شدند.بدین ترتیب زراعت آبی درزیرشبکه آبیاری به90400هکتار ازاراضی دشت راشامل گردید.علاوه برآن درسالهای اخیرباایجادشرکت کشت پارس بابهره گیری ازسیستم های آبیاری تحت فشار حدود5000هکتارازاراضی دیم منطقه قابلیت کشت آبی راپیداکردند.
5- مالکیت اراضی:
اراضی دشت مغان هم اکنون تحت دو مالکیت عمده اداره میشود، بخش از اراضی که تحت مالکیت دولت بوده و در قالب شرکتهای کشت و صنعت اداره میشود و بخشی دیگر در مالکیت زارعین خصوصی قرار دارد. از مجموع 65000 هکتار اراضی خالص(حدود90400هکتارناخالص) دشت مغان هم اکنون در حدود 30000 هکتار آن دراختیاربخش دولتی و مابقی آن یعنی 35000 هکتار در تملک زارعین خصوصی قرار دارد(طبق آمارسال1384).
6- نحوه استفاده از اراضی:
بعدازپایان ساختمان شبکه آبیاری مغان بهرهبرداری از اراضی دشت در مساحتی نزدیک به 90400 هکتار بدو شکل عمده از سال 1352 به بعد مورد نظر قرار گرفت.
الف) ایجاد یک واحد بزرگ کشت و صنعت مغان که حدود 48400 هکتار از اراضی به آن اختصاص یافت.
ب) تأسیس شرکتهای سهامی زراعی که بقیه اراضی یعنی 42000 هکتار را در برگرفت. این دو شکل بهرهبرداری تقریباٌ همزمان با هم شروع شد همچنین یک جریان عظیم سرمایهگذاری را در منطقه بوجود آورد.
از کل اراضی فوقالذکر (90400) حدود 65000 هکتار آن بعنوان اراضی خالص برآورد شده است که به ترتیب 35000 هکتار آن متعلق به شرکت کشت و صنعت مغان و 30000 هکتار بقیه در اختیار شرکتهای سهامی زراعی قرار گرفت.
با تشکیل واحدهای فوق بهرهبرداری از اراضی تا سال 1358 ادامه یافت و در این سال با انحلال شرکتهای سهامی زراعی اراضی بین کشاورزان صاحب نسق در قطعات 12 هکتاری تقسیم گردید بعلاوه حدود 6000 هکتار از اراضی متعلق به کشت و صنعت مغان در قالب 274 واحد تولیدی مشاع به زارعین واگذار شد که بدین ترتیب میزان خالص آبی کشت و صنعت به حدود 28400 هکتار تقلیل یافت.
بنابراین بهرهبرداری در قالب نظام بهرهبرداری جدید (پس از انقلاب اسلامی) تاکنون ادامه و اراضی فوق تحت کشت محصولات کشاورزی رایج منطقه قرار گرفته است .
7- وضع موجود کشاورزی:
محصولات رایج در منطقه مغان عبارتند از گندم، پنبه، چغندرقند، یونجه، ذرت و صیفی و در مراتب بعدی سویا،کلزا، جو، کنجد و در قسمتی از اراضی زهدار به کشت برنج اقدام شده است و ازجمله محصولات باغی که در منطقه وجود دارند میتوان به باغات سیب، هلو،شلیل و فندق اشاره نمود.لازم به ذکراست بالای 80درصدذرت بذری کشور درمنطقه مغان تولید می شود.
|
9- خصوصیات آب و هوایی منطقه:
دشت مغان بعلت شرایط توپوگرافیک خاص اصولاٌ آب و هوایی مغایر با سایر مناطق آذربایجان و حتی نواحی جنوبی آن دارد. از نظر اقلیم شناسی مغان منطقهای نیمه خشک معتدل است که دارای تابستانهای گرم و نسبتاٌ مرطوب و زمستانهای نسبتاٌ معتدل همراه با بادهای خشک و سرد و دارای یخبندانهای محدود میباشد.
الف) درجه حرارت: گرمترین ماههای سال تیر و مرداد و سردترین ماههای سال دی و بهمن میباشد. حداکثر درجه حرارت ثبت شده 41 درجه سانتی گراد در تیر ماه و حداقل آن 5/16- درجه سانتیگراد در دی ماه است.
ب)بارندگی: متوسط بارندگی در فصل پاییز 5/78، زمستان 82، بهار 5/106، و تابستان 32 میلی متر است بیشترین میزان بارندگی طبق آمار ایستگاه هواشناسی پارس آباد از فروردین تا آخر خرداد میباشد متوسط بارندگی طبق آمار 25 ساله پارس آباد 332 میلی متر گزارش شده است.
ج) تبخیر و باد: متوسط تبخیر سالانه در ایستگاه اصلاندوز 1482 میلی متر و در پارس آباد 5/1486 میلی متر اندازهگیری شده است.بر اساس آمار این ایستگاه بیشترین مقدار تبخیر متعلق به ماههای تیر و مرداد و کمترین میزان تبخیر درماه دی و بهمن میباشد.طبق آمار ایستگاه اصلاندوز تغییرات سرعت باد بین 4/1 متر در ثانیه در مرداد ماه و 9/0 متر در ثانیه در آبان ماه گزارش شده است.
10- مشخصات سد انحرافی میل و مغان:
سد انحرافی میل و مغان در 53 کیلومتری غرب پارس اباد مغان و در 260 کیلومتری پایین دست سد ارس در محل شهر اصلاندوز بر روی رودخانه ارس واقع شده است. ساختمان سد در سال 1346 شروع و در سال 1349 آماده بهرهبرداری گردید. نوع سد انحرافی دریچهدار و بدنه بتنی و خاکی میباشد.
سد انحرافی میل و مغان بصورت مشترک توسط کشورهای ایران و اذربایجان مورد بهرهبرداری قرار میگیرد. عرض سد در تاج 7 متر و در کف 34 متر و ارتفاع از کف رودخانه 5/8 متر و طول تاج 135 متر میباشد.طول دیواره سد در ساحل راست رودخانه 1140 متر در ساحل چپ 1850 متر میباشد. حداکثر دبی تخلیه از سد انحرافی 2460 متر مکعب در ثانیه در نظر گرفته شده است.سهم بهره برداری ایران ازسد80مترمکعب درثانیه است که بعدازرسوب گیری واردشبکه آبیاری شده وآب آبیاری اراضی آبی دشت را تامین می نماید.
|
مشکلات شبکه آبیاری مغان
با بررسی وضع موجودبهرهبرداری از شبکه، تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده از بازدیدهای محلی از منطقه و گزارشات موجود، مشکلات و مسائل مربوط به بهرهبرداری شبکه آبیاری مغان به شرح زیر ارائه میگردد.
1-آبیاری غیراصولی،
آبیاری بی رویه یکی از معضلات شبکه ابیاری مغان میباشد. عدم آشنایی اکثر کشاورزان منطقه به اصول صحیح آبیاری باعث شده تا حجم زیادی از آب منطقه به هدر رفته و در بیشتر موارد موجب زهدار شدن اراضی گردیده است با توجه به سابقه توسعه عمران دشت مغان نه تنها زارعین از تجربه کافی در استفاده از آب و خاک برخوردار نیستند بلکه هیچ گونه آموزشی در این جهت دریافت ننمودهاند و اکثریت آنان با طرز استفاده بهینه از آب و خاک آشنا نیستند و به عبارت دیگر فرهنگ آبیاری پائین است که به لحاظ غنای خاک و مساعد بودن شرایط آب و هوایی، این موضوع در راندمان تولید اثر چشمگیری نگذاشته ولی به تدریج به زهدار شدن اراضی و تخریب خاک و تأسیسات شبکه منجر خواهد شد. باتوجه به این که در تحویل آب به زارعین از نظر مدت و مقدار تحویل آب هیچ کنترلی انجام نمیگیرد تنها تجربه زارع است که زمان و نحوه آبیاری را تعیین میکند که عدم آشنایی اکثر کشاورزان منطقه با اصول صحیح آبیاری باعث شده تا حجم زیادی از آب منطقه به هدر رود. طبق یک عادت دیرینه کشاورزان منطقه اقدام به آبیاری در حداقل زمان ممکن با حجم زیاد آب میکنند که این امر باعث میشود تا آب فرصت کافی جهت نفوذ نداشته، همچنین مقدار زیادی از آب دریافتی در صورت وجود زهکشی سطحی از دسترس گیاه خارج شود که این موجب عواقب متعددی از جمله تخریب و فرسایش خاک زراعی و یا از بین رفتن حاصلخیزی خاک میشود و یا در صورت عدم وجود زهکشی سطحی موجب ماندابی و زهدار شدن اراضی میشود. لذا در این جهت بایستی با آموزش اصول صحیح آبیاری، کشاورزان را متقاعد به استفاده از آب کمتر در زمان آبیاری بیشتر نمود تا از یک طرف آب فرصت کافی جهت نفوذ داشته باشد که این امر موجب افزایش دور آبیاری شده و از آبیاریهای مکرر که با پائین بودن راندمان آبیاری موجب هدر رفتن آب میشود جلوگیری میشود و از طرف دیگر از دسترس خارج شدن آب از طریق زهکشها جلوگیری میکند.
2-عدم رعایت الگوی کشت [1]
الگوی کشت مدونی در منطقه ارائه نگردیده و الگوی کشت 50% بهاره و 50% پائیز نیز در منطقه توسط زارعین رعایت نمیشود، همچنین سازمان یا تشکیلاتی که ناظر بر اجرای دقیق الگوی کشت باشد در منطقه وجود ندارد.
در طراحی شبکه، ظرفیت دبی برای طراحی
یک کانال آبیاری بوسیله ماکزیمم نیاز آب مورد تقاضا تعیین میگردد که اصولاً به
مواردی از قبیل مقدار سطحی که بایستی آبیاری گردد، نوع محصولات کشاورزی که باید
کاشته شود،تلفات آب بواسطه تبخیر و تعرق و راندمان مورد انتظار در توزیع آب برای
محصولات بستگی دارد. اگر در اراضی زیر شبکه پتانسیل بالای در تنوع محصولات کشت شده
وجود داشته باشد بایستی رعایت ترکیب کشت در طراحی در نظر گرفته شود.در شبکه آبیاری
اصولاً الگوی کشت 50% بهاره و 50% پاییزه مد نظر قرار گرفته و بر اساس آن الگوی
کشت ارائه میگردد. اما تحقق اصل رعایت الگوی کشت توسط زارعین بنا به عللی با
دشواریهائی همراه است.. با توجه به اینکه درآمد بیشتر بعضی از محصولات کشاورزی در
مقایسه با دیگر کشتهای پائیزه در وضعیت کنونی عاملی است تا زارعین به سمت کشت
بهاره متمایل گردند و در این صورت توازن توزیع آب در کانالهای آبیاری به ویژه در
فصل بهار بهم خورده و فشار زیادی را متوجه سیستم بهرهبرداری شبکه میکند. در این
وضعیت اجتنابناپذیر علاوه بر آسیب، فرسایش و رسوب گذاری در کانالها، ابنیه و
تأسیسات، از عمر مفید شبکه نیز کاسته میشود. همچنین کمبود آب در شبکه احساس شده و
موجب عدم توزیع مناسب و عادلانه آب میگردد. لازمالاجرا کردن قوانین رعایت الگوی
کشت، باعث کاهش این اثرات منفی میگردد.
1- Cropping pattern
4- خرد شدن قطعات زراعی اراضی تحت پوشش شبکه
در اراضی تحت پوشش شبکههای آبیاری موضوع مالکیت و بهرهبرداری دارای اهمیت ویژهای میباشد، لذا لازم است این موضوع مورد توجه خاص قرار گیرد. زیرا سرمایهگذاریهای عظیمی برای مهار، تنظیم،انتقال و توزیع آب در این شبکهها انجام شده یا در حال انجام است در حالی که وضعیت اراضی بهرهمند از آب از لحاظ مالکیت و نظامبهرهبرداری تعریف شده و مشخص نیست.
به عبارت دیگر در اراضی زیر پوشش شبکه ها نیز مانند سایر اراضی ضوابط مدون و مشخصی برای جلوگیری از روند قطعه قطعه شدن وجود نداشته و زمینهای تحت پوشش شبکهها در حال خرد شدن میباشد در این راستا بسیاری از اراضی به قطعات کوچک و غیر اقتصادی تبدیل میشود.
در حال حاضر در اراضی پایاب بسیاری از شبکهها بدلیل خرد بودن اندازه مالکیتها و پراکندگی آن در چند قطعه و مزرعههای متعدد امکان بهرهبرداری مناسب از پتانسیل آب و خاک وجودندارد چرا که تعداد کثیر مالکیت و بهرهبرداری در قطعات بیشمار و کشتهای پراکنده به بهرهبرداری میپردازند و چنین شرایطی مانع از استفاده اقتصادی از منابع گشته، همچنین از رشد و توسعه کشاورزی جلوگیری مینماید
در اراضی زیر پوشش شبکه آبیاری مغان نیز مانند سایر اراضی ضوابط مدون و مشخصی برای جلوگیری از روند خرد شدن اراضی وجود نداشته و زمینهای تحت پوشش شبکه در حال خرد شدن میباشد که در حال حاضر بسیاری از اراضی به قطعات کوچک و غیر اقتصادی تبدیل شده است با توجه به این مسائل مشکل تقسیم قطعات زراعی یکی از معضلات بزرگ شبکههای آبیاری میباشد که بایستی در سطح قانونگذاران کشور نسبت به این مشکل حساس تصمیمگیری شود.
5- عدم مشارکت جدی سازمانهای کشاورزی در امر بهرهبرداری
شبکههای آبیاری جهت توسعه کشاورزی احداث میشود. با توجه به اهدافی که سازمانهای کشاورزی دارند بایستی در بهرهبرداری از شبکههای آبیاری حضوری فعال داشته باشند، اما این حضور در شبکه آبیاری مغان خیلی مواقع ضعیف است با توجه به رسالتی که سازمانهای کشاورزی به عهده دارند باید در اراضی زیر پوشش شبکه آبیاری به مسائل زیر توجه نموده و هماهنگی کامل با مدیریت بهرهبرداری داشته باشند.
5-1- الگوی کشت
چنانچه قبلاً اشاره شد عدم رعایت الگوی کشت از سوی کشاورزان یکی از معضلات شبکه آبیاری مغان میباشد. الگوی کشت مناسب با شرایط آب و خاک از مهمترین مسائلی است که در مصرف بهینه آب نقش مؤثر دارد. در صورتی که الگوی کشت مناسب نبوده و یا الگوی کشت ارائه شده در عمل رعایت نشود از یک سو بهرهبرداری بهینه از آب صورت نمیگیرد از سوی دیگر بازده اقتصادی نصیب کشاورزان نخواهد بود.
5-2- آموزش و ترویج کشاورزان در جهت آبیاری بهینه:
به منظور بالا بردن راندمان آبیاری و رسیدن به حداکثر بازدهی آب، آموزش و ترویج بهترین روش آبیاری در شرایط آب و خاک و اقتصادی هر منطقه لازم و ضروریست بخش آموزش و ترویج سازمان کشاورزی با توجه به اهمیت بیشتر آب در آینده بایستی این عمل را در اولویت برنامه های خود قرار داده و کشاورزان را با اصول صحیح آبیاری آشنا سازد که تشکیل کلاسهای آموزشی و ایجاد مزارع نمایشی در این جهت میتواند مفید واقع گردد. اما با کمال تأسف در منطقه مغان جایگاه واقعی آموزش و ترویج هنوز مفهوم ناشناختهای محسوب می شود. تحولی در ایجاد زمینه لازم و ضروریست.
پیشنهادات:
به منظور بهبود و افزایش راندمان توزیع آب و بهرهبرداری مناسب از منبع آب موجود در شبکه آبیاری مغان توصیههای زیر ارائه میگردد.
1-برای جلوگیری از آبیاری بیرویه و هدر رفتن آب، بایستی باایجاد تمهیداتی سیستم تحویل آب به کشاورزان به صورت حجمی انجام گیردهمچنین بافراهم نمودن زمینه وامکانات لازم سیستم آبیاری تحت فشارجایگزین سیستم سطحی(سنتی)گرددتاباصرفه جویی درمصرف آب بتوان اراضی بیشتری رازیر کشت برد.
2-الگوی کشت با توجه به میزان منابع آب موجود و شرایط اقلیمی منطقه تعیین شده و رعایت آن توسط کشاورزان به عنوان یکی از موارد تعهد آور در فرم قرارداد متقاضیان آب گنجانده شده و سازمان کشاورزی مسئول و ناظر اجرای آن عمل نماید.
3-سازمانهای کشاورزی در اراضی زیر پوشش شبکه حضور فعال داشته و در خصوص مسائل بهرهبرداری از جمله الگوی کشت، تعیین نیاز آبی گیاهان و آموزش و ترویج استفاده بهینه از آب و … با مدیریت شبکه همکاری داشته باشند.
4-با توجه به حجم زیاد آب خروجی از زهکشهای منطقه، بایستی امکان استفاده از این آب را مد نظر قرار گیرد. با توجه به مطالعه ای که توسط مهندسین مشاور یکم در این خصوص انجام شده امکان استفاده از این آب به صورت تلفیقی با آب شبکه وجود دارد. عملی شدن این مسئله باعث کاهش کمبود آب در منطقه خواهد شد.
5-با توجه به خسارات خرد شدن اراضی زیر شبکه، یکپارچه سازی اراضی کشاورزی شبکه مورد مطالعه، یکی از عوامل مهم در مصرف بهینه از منابع آب و خاک میباشد مطالعهای گسترده از نظر مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، سیاسی حتی مذهبی در این خصوص در منطقه توصیه میگردد تا با ارائه طرحی از خرد شدن اراضی شبکه جلوگیری بعمل آید.
- ۹۲/۱۲/۱۲