تاریخ و جغرافیای ایران و جهان

معرفی تاریخ و جغرافیای ایران و جهان همراه با مستندات

تاریخ و جغرافیای ایران و جهان

معرفی تاریخ و جغرافیای ایران و جهان همراه با مستندات

دلتا و ویژگی های آن

جمعه, ۱۶ اسفند ۱۳۹۲، ۱۲:۰۵ ق.ظ

دلتا
قطعه زمینی به شکل مثلث در مصب رود، از آنجا که این زمینها به شکل حرف دلتای یونانی می باشند بدین نام
معروف شده اند. دلتاها حاصل بر جای ماندن مواد حمل شده توسط رودها در دهانه آنها می باشند و اشکال گوناگون
دارند که از آن میان دلتا شکل پای پرندگان معروفتر است. دلتاها به علت داشتن خاک حاصلخیز برای کشاورزی
.) مساعد می باشند ولی در طغیان رودها در معرض خطر می باشند )شایان، 4831
دلتای رود کارون
تعریف دیگر:
در محلهایی که رودخانه با بار رسوبی بالا به توده های بزرگی از ساکن می رسند، از حرکت آنها کاسته شده، در
.) نتیجه دلتا تشکیل می گردد ) چورلی، 4831
دلتا وقتی تشکیل می گردد که تراکم رسوبات رودخانه برتر از عمل فرسایشی باشد. بسیاری از دلتاها در محل ریزش
رودخانه به دریاهایی که دارای جزر و مد ضعیف بوده یا در آنها جزر و مد صورت نمی گیرد تشکیل می شوند شکل دلتا
در طول زمان بسیار تغییر می یابد، زیرا هر یک از شاخه های رودخانه بر اثر عمل ته نشین سازی، بستر خود را بالا می
آورد و سدهایی در هر کناره ایجاد می کند و در مواردی آب به تمام حواشی مسلط می گردد، طغیان رودخانه نیز موجب
پیدایش شکافها در دیواره های دلتا می گردد و در نتیجه جریان آب جدیدی در آن شکافها برقرار می شود )دریو،
.)4831
صفات ژئومورفولوژیک دلتاها را می توان با استفاده از تعدادی عامل به شرح زیر شناخت:
4 چگالی نسبی آب رودخانه و آب ساکن -
2 هیدرولوژی رودخانه، شامل بزرگی و تغییرات در میزان تخلیه آب. -
8 مقدار و اندازه بار رودخانه، خصوصاً نسبت بار بستر به بار معلق. -
1 شدت فرآیندهای رسوبی در ساحل، بویژه عملکرد امواجی که همراه با جریانهای ساحلی و تاثیرات جزر و مدی -
باشند.
5 شکل هندسی ساحل که در برگیرنده ی طرح و شکل ساحل و شیب آن به طرف دریاست. -
6 پایداری تکتونیکی خط ساحل خصوصاً در وضعیت قائم. -
3 آب و هوا با توجه به اینکه این عامل نسبتاً نقش و تاثیر مضاعفی بر مقدار و نوع پوشش گیاهی و رشد موجودات -
دریایی دارد.
تقسیم بندی دلتا برحسب شکل هندسی
دلتا را می توان بر حسب شکل هندسی آن به دو نوع تقسیم کرد:
دلتاهایی که از قدرت تخریب پذیری بالا برخوردارند
در دلتاهایی با قدرت تخریب پذیری بالا، انشعابات جریانی رود مسدود نیستند و امواج و جریانهای جزر و مدی
سبب برگشت مواد تخریبی رودخانه می شوند. بدین ترتیب این مواد میل دارند که به همان وضع اولیه خود باقی بمانند.
از تجمع مواد در این وضع دلتاهایی با قدرت تخریبی بالا ایجاد می شود. جریان قوی امواج ساحلی سبب برگشت سریع
مواد تخریبی شده، باعث مسطح و هموار شدن دلتاهایی می شود که تحت نفوذ این امواج قرار دارند.
دلتاهای با قدرت سازندگی زیاد
دلتاهایی با قدرت سازندگی، بر اثر تامین مواد تخریبی فراوان حاصل از رودخانه ایجاد می شوند. در جایی که مواد
تخریبی رودخانه درشت دانه باشد، دلتاهای چند بخشی تشکیل می شود که هر کدام به صورت بادبزن است. این دلتاها
شکل متراکم داشته، انشعابات آنها مرتباً در حال تغییر است.
شکل دیگر از دلتاهای با قدرت سازندگی بالا دلتاهای منشعب یا پای پرنده ای شکل است و وقتی ایجاد می شوند که
یک رودخانه مقدار زیادی مواد رسوبی دانه ریز خود را رها سازد. این دلتاها انشعبات خود را به اطراف دائم تغییر می
.) دهند. بر اثر امواج در این دلتاها خاکریزهای کوچکی پدید می آیند ) مثل رودخانه می سی سی پی ( )چورلی، 4831
هرگاه رسوبات دلتایی را از نیمرخ مورد بررسی قرار دهیم در آن چهار لایه متمایز را مشاهده می کنیم.
4 لایه ای که خارج از آب است و مخصوصاً از رسوبات رودخانه ای، دریاچه ای و مردابی تشکیل شده . -
2 لایه ای که زیر آب است و بالاترین حد رسوبات آبرفتی را نشان می دهد. -
8 بخش میانی که از لایه های مطبق و مایل ساخته شده و با حرکت امواج تغییر می کند. -
1 لایه تحتانی که بخش اصلی آن از رسوبات کلوئیدی تشکیل شده است. این رسوبات که قبلاً رودها آن را آورده -
.) اند، در نتیجه برخورد با آب دریا ته نشین شده اند ) اسدیان، 4832
تقسیم بندی دلتاها بر اساس فرآیند تشکیل
بر اساس فرآیندهای تشکیل دلتا آن ها را به سه گروه زیر تقسیم بندی می کنند. این طبقه بندی بر روی مثلثی
ارائه شده است که در سه گوشه آن مقدار رسوب وارده به حوضه، انرژی امواج و جریانهای جزر و مدی قرار می گیرند.
دلتاهایی تحت نفوذ فرآیند رودخانه ای
این نوع دلتاها به دلتاهای تحت نفوذ رودخانه موسوم می باشند در این نوع دلتاها، نسبت ذرات دانه درشت ماسه
ای به دانه های و ریزگلی کم است و تشکیل دلتاهای کشیده یا پای پرنده ای، مانند دلتای می سی سی پی، را می
دهند. که در آنها ذرات ماسه بیشتر در کانالهای رسوبی و یا در قسمت جلویی دلتا رسوب کرده است.
دلتاهای تحت نفوذ امواج
دلتاهایی که توسط امواج ساخته می شوند، دلتاهای تحت نفوذ امواج نامیده می شوند، مانند دلتای راین، و نسبت
ماسه به دانه های ریز گلی زیادتر از گروه اول بوده و ماسه ها براثر حرکت امواج ساحلی بیشتر به موازات ساحل به فرم
سدهای ساحلی رسوب می کند. شکل هندسی این نوع دلتاها به فرم پهن و گرد تا گوشه دار است.
دلتاهای مخروطی
دلتاهای مخروطی که تحت عنوان دلتاهای دانه دشت نیز خوانده می شوند، رسوبات مخروطی شکلی هستند که
مستقیماً از ناحیه منشاء به داخل دریا یا دریاچه ریخته شده اند. دلتاهای مخروطی اغلب در نزدیکی مناطق گسلی فعال
جایی که کوهها بالا آمده اند و خرده های فرسایش یافته از طریق دره های عمیق مستقیماً به دریا و دریاچه وارد می
شوند، تشکیل می شوند. چنانچه حوضه دریایی به اندازه کافی عمیق باشد، دلتای مخروطی ممکن است به طرف پایین
) به مخروطهای زیر دریایی برسد. ) سایت رشد، 4833
فرآیندهای موجود در محیط های دلتایی عهد حاضر
مورفولوژی و چینه شناسی دلتاهای عهد حاضر تحت تاثیر دو عامل یعنی میزان رسوبات وارده به حوضه توسط
رودخانه و میزان انرژی موجود در حوضه رسوبگذاری، که باعث حرکت مجدد و انتقال رسوبات درون حوضه می گردد،
تعیین می شود. ضمناً این دو عامل بطور همزمان و همراه با یکدیگر در حوضه رسوبگذاری عمل می کنند. البته باید
توجه داشت که میزان رسوبات وارده به حوضه باید بیشتر از میزان حرکت و جابجایی آنها توسط فرآیندهای درون
حوضه باشد تا اینکه دلتا تشکیل گردد. مطالعات انجام شده بر روی دلتاهای عهد حاضر نشان داده است که سه فاکتور
اصلی در مقدار رسوب وارده به حوضه مؤثر می باشند این فاکتورها شامل :
4 میزان سالیانه رسوب وارده به حوضه که تاثیر آن در تشکیل برخی از دلتاها، نظیر دلتای رودخانه آمازون و کنگو، -
خیلی کم می باشد.
2 نسبت بار بستر )ماسه و گراون( به بار معلق ) رس و سیلت( رودخانه . -
8 تغییرات فصلی که باعث ورود رسوبات بیشتری در بعضی مواقع از سال، به درون حوضه می شود. -
به طور کلی آب و هوا ) میزان بارندگی و گیاهان( و نوع سنگهای موجود در منشاء در میزان رسوبات وارده به حوضه
مؤثرند، علاوه بر سه فاکتور فوق فرونشینی کف حوضه و آب و هوا نیز در تشکیل دلتاها مؤثر هستند ) موسوی
.) حرمی، 4863

  • رضا آخرتی

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است
ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی