تاریخ و جغرافیای ایران و جهان

معرفی تاریخ و جغرافیای ایران و جهان همراه با مستندات

تاریخ و جغرافیای ایران و جهان

معرفی تاریخ و جغرافیای ایران و جهان همراه با مستندات

سیل

جمعه, ۱۶ اسفند ۱۳۹۲، ۱۲:۱۸ ق.ظ

.
سیل
مقدمه:
سیل به معنی طغیان کردن آب، زیر آب رفتن گسترهای از زمین و طوفانی شدن میباشد. در
کاربرد این واژه بر ریزش جریان ،» آب جاری شده « معنای دلالت داشته و مخالف معنی عدم
طوفان جهانی افسانه و احتمالا" تاریخ، بعنوان طوفان در ،» سیل « . است » فرونشینی « ریزش یا
اساطیر بکار رفتهاست. در خلال یا پس از یک بارندگی شدید، مقدار دبی رودخانه به سرعت
افزایش یافته و درنتیجه آب از بستر عادی خود سر ریز و دشت سیلابی و مناطق اطراف را دربر
میگیرد. با بررسی دشت سیلابی قدیمی و آبرفتهای آن، شاید بتوان با درجهای از تقریب احتمال
وقوع و بزرگی سیلهای آتی منطقه را مشخص کرد. اصولا بزرگی سیلها و تکرار آنها در طول زمان
تابع شدت بارندگی، نفوذپذیری زمین و وضع توپوگرافی منطقه است . البته امروزه به دلیل دخالتهای بی رویه در بسیاری نقاط که قبلا سیل نمیآمده، طغیانهای بزرگی
مشاهده میشود. فعالیت بشر به چند صورت احتمال وقوع سیل را افزایش میدهد. از آن جمله
میتوان به ساختمان سازی در دشت سیلابی رود که مستلزم اشغال بخشهایی از آن است و باعث
کاهش ظرفیت طبیعی رود میشود، اشاره کرد. به این ترتیب محدودهای از دشت سیلابی که در
زمان طغیان زیر آب میرود، گستردهتر میگردد .
4
شهرسازیها و حذف گیاهان باعث کاهش مقدار آب نفوذی و افزایش آب سطحی میشود. حجم
زیاد آب از یک طرف بر برزگی طغیان میافزاید و از طرفی با افزایش فرسایش، رسوباتی به وجود
میآورد که با برجای گذاشتن آنها ظرفیت بستر اصلی رود کاهش مییابد. موارد پیش معمولاً
تاثیر تدریجی دارند، ولی سیلهای ناگهانی و فاجعه آمیز اغلب بر اثر تخریب سدها و بندها، ایجاد
میشوند . عوامل اصلی ایجاد سیل
از زمانهای ماقبل تاریخ، مردم بجهت دسترسی به سیستم حمل و نقل ارزان و راحت و همچنین
داشتن دسترسی به منابع غذائی و تجارت، در کنار دریاها و رودخانهها مسکن میگزیدند؛ چنانچه
جمعیت انسانی در کنار منابع طبیعی آبی متمرکز نبودند، هیچ نگرانی از بروز سیل وجود نداشت.
ولی بهر حال وجود خاک حاصلخیز کنار رودخانهها منوط به جاری شدن سیلابهای متعدد و
وجود انواع رسوب گذاریهای عادی همراه با آن میباشد . سیلابهای برخاسته از دریا قدرت ایجاد طغیانها و یا در هم نوردیدن استحکامات ضد سیل
مانند سیل شکنها و همچنین صاف کردن تپههای شنی یا پر کردننواحی گود زمین را دارا است.
بنابر این در زمینهای ماورای این استحکامات ساحلی امکان سیل گرفتگی و آسیب دیدگی
متصور است. عواملی مانند طوفانهای سهمگین طوفانهای برق آسا، جزر و مد بلند،
پدیده تسونامی و یا ترکیب اینها، باعث ایجاد سیلابهای دریایی میگردند. از آنجائیکه اکثر
مناطق شهری در کنار ساحل بنا شدهاند، این تهدید جدی در تمام نقاط جهان وجود دارد .
5
بسیاری از رودخانهها که در مرزهای زمینهای نسبتا مسطح جاری هستند، دشتهای سیلابی را
تشکیل میدهند. در هنگام شدید بودن سیل، جمع شدن گل ولای بروی زمینهای زراعی باعث
کاهش حاصل خیزی آنها خواهد گردید. در فرهنگهای کشاورزی اولیه، ارتباط چرخه سالیانه
سیل و سال زراعی از اهمیت بالائی برخوردار بوده بخصوص در مورد مصریان باستان ساکن در
مجاورت رود نیل و ساکنان بین النهرین در کنار رود خانههای دجله و فرات . سیل معمولاً زمانی بوقوع میپیوندد که یک سطح پست زمین از آب پر شده باشد. بدترین
حالتهای سیل رودخانهای معمولاً در زمینهای حاشیهای یک رود جاری میشود. بعنوان نمونه
میتوان از سیلهای کوئینزلند در ژانویه سال 1۱۱۱ نام برد که در آن بخش جنوب شرق
کوئینزلند بزیر آب فرو رفت. سیل زمانی رخ میدهد که خاک و پوشش گیاهی یک منطقه توانائی
جذب کامل آب را نداشته باشد. در این زمان حجم آب بصورت غیر قابل کنترل از طریق کانالهای
رودخانهای یا حفرههای طبیعی و یا مخازن آب دست ساز بشر، ریزش مینماید . سیلهای دورهای بصورت طبیعی در بسیاری از رودخانهها رخ داده و باعث بوجود آمدن مناطقی
بنام دشتهای سیلابی میگردد. علت وقوع این سیلابها بارش بارانهای شدید و گاهی نیز توام
با ذوب برف است که باعث طغیان رود خانه و جاری شدن آب در زمینهای حاشیهای رود
میشود. نام سیلابی که به یکباره و بدون هیچ فرصت قبلی ایجاد و جاری میشود، سیل آنی
است. سیلابهای آنی معمولاً در اثر بارش بیش از حد در یک منطقه نسبتا کوچک ایجاد
میگردند. از سوی دیگر سیل نواحی ساحلی نیز بر اثر بادهای شدید سطح اقیانوس و یا بواسطه
امواج حاصله از زمین لرزههای کف دریا بوجود میآید. البته شمار عوامل ایجاد سیل زیاد است .
6
بارانهای موسمی در کشورهای استوائی مانند بنگلادش، توانائی ایجاد سیلهایی خانمان برانداز
را دارند. طوفانهای دریایی موسوم به هاریکان نیز دارای خصوصیاتی هستند که در کل توان
ایجاد سیلهای مخرب را دارند. نام یکی از این خصوصیات طوفانهای برق آسا ( سیل دریایی که
ارتفاع آن به 8 متر میرسد( است که در اثر حرکت هاریکان دریایی به سمت ساحل بوجود
میآید.
از انواع دیگر این علل:
ترکیب حجم بالای نزولات آسمانی با هاریکان است. مرکز هاریکان از فشاری بسیار پائین برخورد
بوده و بنابر این در موقع طوفان، سطح دریا چندین متر به بالا کشیده میشود. این نوع از
سیلهای ساحلی بطور مکرر در بنگلادش رخ میدهند . سر منشاء سیلهای ساحلی در اروپا طوفانهای سهمگین اطلس هستند که باعث وارد شدن
فشار به آب و راندن آن بسمت ساحل میگردند. خصوصا اگر این فرآیند با جزر و مد شدید همراه
شود، تخریب گر خواهد بود . سیلهای آنی ناشی از ذوب برف کوهها، تحت شرایطی نادر و با امتزاج با امواج گرم، به عاملی
مخرب تبدیل میشوند که باعث ازبین رفتن جان ومال مردم میشوند . زمین لرزههای کف دریا، فعالیت جزایر آتشفشانی که بشکل گیری مواد
مذاب ( مانند ترا یا کراکاتتاو ) میانجامند و ریزش خاک کف دریا بر طبقات قارهای تماما آبستن
موجهای جزر و مدی بنام تسونامی هستند که باعث تخریب مناطق ساحلی خواهند شد. گزینه
« تسونامی » را جهت آشنائی با جزئیات کامل این نوع سیل دریایی، ببینید .
7
سیلها از متداولترین فجایع طبیعی در سراسر جهان بحساب میآیند. از
اینرو، بیمه کردن اموال در مقابل نابودی ناشی از وقوع سیل امری بسیار دشوار یا غیر ممکن
است، زیرا بروز سیل امری نسبتا قابل پیش بینی محسوب میگردد . پیش بینی سیل
هدف از پیش بینی سیل برآورد دبی جریان و سطح سیلابی است که در یک دوره بازگشت
5۵ یا 1۵۵ ساله( احتمال وقوع آن وجود دارد. نتایج این پیش ، مشخص )مثلا در یک دوره 25
بینی که سیلاب طراحی نام دارد، به عنوان مبنایی برای انتخاب روشهای مقابله با سیل مورد
استفاده قرار میگیرد. سیلاب طراحی معمولاً بر مبنای هزینه لازم برای کنترل آن و میزان ریسک
و خطری که تخریب سیستم کنترل سیلاب پیشنهادی برای جان انسانها دارد، انتخاب میشود . در مواردی که گسیختگی سازه آبی منجر به از دست رفتن جان انسانها و اموال زیادی بشود،
طراحی بر مبنای سیلابها با احتمال رخداد کمتر و دوره بازگشت طولانی تر، مثلا سیلاب 1۵۵۵
ساله و حتی بیشتر، انجام میشود. سطح گسترش و ارتفاع این سیلابها بیش از سیلابهایی است
که از احتمال رخداد بیشتری برخور دارند. پیش بینی سیلاب طراحی به دو صورت تحلیلی و
زمینشناسی انجام میشود که اغلب مکمل یکدیگرند. عواملی که برای پیش بینی تحلیلی سیلاب
مورد توجه قرار میگیرند شامل موارد زیر است . بررسی توپوگرافی بخشی از حوضه آبریز که جریان آب را به منطقه مورد مطالعه تامین میکند . تعیین نوع پوشش سطح زمین )سنگ، خاک، گیاهان(، جهت تخمین نسبت آب جاری شده به
آب نفوذی و تبخیرشده .
8
تعیین بزرگترین رگبار و بارندگی محتمل با توجه به دادههای موجود . توجه به فصل، زیرا شرایطی مثل اشباع بودن زمین از آب یا پوشیده بودن سطح آن از برف تاثیر
مستقیمی بر جریان سطحی آب دارند . تعیین ظرفیت ذخیره بستر اصلی رود و دشت سیلابی اطراف آن، تغییرات احتمالی در ظرفیت
ذخیره بخشهای پائین رود در آینده نیز مورد توجه قرار گیرد . محاسبه حداکثر سیل محتمل
بطور کلی محاسبه حداکثر سیل محتمل محتاج برآورد پتانسیل بارش و مقدار و نحوه توزیع
بارش در داخل حوضه آبریز است. مقدار آبدهی یا سطح آب رودخانه بر حسب زمان، معمولاً
توسط منحنیهای خاصی به نام هیدروگراف نشان میدهند. به این منظور اغلب از هیدروگراف
واحد استفاده میشود. مقدار آبدهی رود در یک مدت زمان مشخص از روی هیدروگراف قابل
محاسبه است . به منظور پیش بینی سیل معمولاً مقادیر محاسبه شده برای جریان به تراز )ارتفاع( آب تبدیل
میشود. مبنای پیش بینیهای زمینشناسی شامل تعیین مرزهای دشت سیلابی توسط تصاویر
فضایی و عکسهای هوایی، جهت تعیین پراکندگی آبرفتها و خاکهای جدید )کواترنر( در دره و
شناسایی اشکالی که به وقوع سیل مربوط میشوند، ازجمله پادگانهها، گودالها و مانند آن است،
میباشد . این بررسیها زمان دقیق وقوع یک سیل در گذشته را مشخص نمیسازد. بلکه ضمن تاثیر وقوع
آن در زمانهای جدید زمینشناسی احتمال رخداد مجدد آن را گوشزد میکند. نتایج بررسیهای
۱
زمینشناسی مخصوصا در جاهایی که رکود طولانی از وضعیت آب و هوایی وجود ندارد، میتواند
از روش تحلیلی دقیق تر باشد .

نقش جنگل در جلوگیری از بروز سیلابها
در هنگام ریزش آب بارانهای سنگینی که باعث بروز سیلابها میشوند، ذرات آب با شاخ و برگ
درختان جنگل برخورد میکنند و تا حد زیادی از سرعت آنها کاسته میشود. همچنین خاک
جنگل هم پوشیده از شاخ و برگ گیاهان و درختان است که باعث جذب آب میشود و
جویبارهایی با آب ذلال را به وجود میآورد . اطلاع از چگونگی جریان، حجم، شدت، مدت، مکان و بالاخره زمان وقوع سیلها اهمیت ویژهای
در طراحی و نگهداری سازههای مهندسی، مخصوصا تاسیسات آبی و همچنین پیش بینی خطرات
و زیانهای احتمالی ناشی از سیل دارد. به دلیل شرایط آب و هوایی کشورمان سیلابها، چه از نوع
بهاره و ناشی از ذوب برف باشند و چه از نوع ناگهانی ناشی از رگبار، بخش عمدهای از جریان
سطحی اغلب رودهای حوضه مرکزی را تشکیل میدهد .

  • رضا آخرتی

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است
ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی