مختصری از محیط زیست

محیط زیست

تعریف : مهندسی محیط زیست (به انگلیسی: Natural environment) به همه محیط‌هایی که در آن‌ها زندگی جریان دارد گفته می‌شود.^[۱] مجموعه‌ای از عوامل فیزیکی خارجی و موجودات زنده که با هم در کنش هستند محیط زیست را تشکیل می‌دهند و بر رشد و نمو و رفتار موجودات تأثیر می‌گذارند.^[۲]

عقب‌نشینی و آب‌شدن یخچال طبیعی در رشته‌کوه‌های آلپ (وضعیت در سال‌های ۲۰۰۲، ۱۹۹۱ و ۱۹۷۹) بر اثر گرم شدن زمین.

حفاظت محیط زیست در قرن بیست و یکم به عنوان یکی از هشت هدف توسعه هزاره و یکی از سه پایهٔ توسعهٔ پایدار شناخته می‌شود.^[۳]

 

محیط زیست طبیعی در آلپ.

محیط زیست طبیعی عبارت ترکیبی از دانشهای متفاوت در علم است از مجموعه عوامل زیستی و محیطی در غالب محیط زیست و غیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر می‌گذارند و از آن تأثیر می‌بینند. امروزه این تعریف غالباً به انسان و فعایت‌های او مرتبط می‌شود و می‌توان محیط زیست را مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه می‌کنند خلاصه کرد.

تفاوت محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی می‌شود که منحصراً در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به برهم‌کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه وی توصیف شده‌است.^[۳]

عوامل موثر در ایجاد زیست بوم‌ها

تنوع آب و هوایی، نوع خاک، اختلاف ارتفاع و نا همواری‌ها.

زیستگاه‌های جهان

سطح کرهٔ زمین به طور کلی به ۴ بخش تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از سنگ‌کره (لیتوسفر)، آب‌کره (هیدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بیوسفر. بعضی از دانشمندان یخ‌کره را نیز جزء این تقسیم‌بندی می‌دانند. هر کدام این بخش‌ها شامل اکوسیستمهایی گوناگون هستند که به طور کلی محیط زیست را تشکیل می‌دهند.^[۴]

=== اکوسیستم‌هایددبربتردبربنتذدکطسعلاب عغعغ اصلی آبی ===

زیستگاه‌های مرز بین خشکی و دریا

زیستگاه‌های اصلی خشکی

hoijoshdjbwefudiushwefibrdbfjuedbf=== زیستگاه‌های اصلی هواکره ===

 

 

بیوسفر

تأثیرات انسان بر محیط زیست

بر اساس گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در سال ۲۰۰۱، تقریباً تمامی عوامل تشکیل‌دهندهٔ محیط زیست تحت تأثیر فعالیت‌های انسان قرار گرفته‌اند.

خاک‌ها[ویرایش]

 

فرسایش خاک زمین‌های کشاورزی به دست انسان.

مهم‌ترین آثار فعالیت‌های انسان بر خاک عبارت اند از مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌های زراعی می‌شوند. به طور کلی فرسایش خاک پدیده‌ای طبیعی است که به وسیلهٔ عواملی چون باد، رواناب‌های سطحی و تغییرات دما انجام می‌گیرد. با این حال، فعالیت‌های انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمین‌های زراعی، محصولات تک‌کشتی، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.

مسمومیت خاک می‌تواند در اثر افزایش نمک‌های خاک توسط ماشین‌آلات کشاورزی و یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانه‌ها به ایجاد شود. در این صورت خاک ناحاصل‌خیز و حتی سمی برای برخی گیاهان می‌شود.

آب‌ها

طبق سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، مهم‌ترین تأثیرات فعالیت‌های انسان بر روی آبها در سه مورد خلاصه می‌شود: مصرف بیش از حد آب و از بین رفتن منابع آب، و آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی.

امروزه تأمین آب شیرین برای بعضی کشورها یک بحران جدی محسوب می‌شود. بر اساس گزارش‌های این سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰ ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجه‌است که این بحران خود با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت.

گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی چون آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشت‌های بزرگ ایالات متحده نقش می‌دارد.

کیفیت آب‌ها نیز بحران دیگری است که برخی کشورها در پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آب‌ها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کرهٔ زمین بسیار نگران‌کننده می‌باشد. آب‌های سفره‌های زیرزمینی و رودها و دریاچه‌ها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیت‌های انسان قرار دارند. آلودگی دریاها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آب‌های شیرین و چرخهٔ آب می‌باشد.

علل آلودگی آب‌ها ممکن است فیزیکی یا شیمیایی باشند:

• آلودگی فیزیکی همچون آلودگی گرمایی (مصرف آب برای خنک کردن دستگاه‌های صنعتی که موجب افزایش دمای آب و در نهایت از بین رفتن برخی گونه‌های گیاهی یا جانوری می‌شود) یا رادیواکتیو (در اثر حوادث هسته‌ای).

· آلودگی‌های شیمیایی بسیار گوناگون می‌باشند و می‌توانند در اثر ورود مواد شیمیایی حاصل از کارخانه‌ها، کشاورزی یا فاضلاب‌های شهری به درون آب باشد. مصرف مواد شیمیایی ضد آفت در کشاورزی از علل مهم آلودگی آب‌های زیرزمینی یا سطحی است که مستقیماً موجب مرگ بسیاری از گونه‌ها می‌شود. همچنین، مصرف کودهای نیتراتدار و فسفاتدار موجب افزایش این عناصر در آب‌ها می‌شود. در نتیجه، باکتری‌ها و جلبک‌های سطح آب که از این مواد تغذیه می‌کنند به سرعت رشد می‌کنند و زیاد می‌شوند و موجب کمبود اکسیژن محلول در آب و در نتیجه مرگ اغلب گونه‌های ساکن زیر آب می‌شوند.

آلودگی توسط فلزات سنگین چون جیوه، آرسنیک، سرب و روی نیز که حاصل از فعالیت کارخانه‌هاست طی زنجیره‌های غذایی انباشته می‌شود و جان بسیاری از جانوران و نیز انسان را تهدید می‌کند.

آلودگی آب‌ها همچنین موجب بارش‌های اسیدی می‌گردد که برای محیط زیست سمی می‌باشند. آلودگی توسط هیدروکربنها (همچون نفت)، پلی‌کلروبی‌فنیلها (که سمی و سرطان‌زا هستند) و سایر مواد شیمیایی چون انواع داروها، مواد شوینده... نیز مثال‌های دیگری از آلودگی شیمیایی آب‌ها هستند.

هوا

آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیر مستقیم هر عنصری توسط انسان که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد. انواع آلودگی‌های هوا عبارت‌اند از:

• گازهای شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند:
• اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
• گازهای حاصل از سوختن چون دی‌اکسید گوگرد، اکسیدهای ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گازهای گلخانه‌ای.
• گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
• گازهای گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
• فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.^[۳]

رشته های مرتبط با محیط زیست

رشته های مختلفی در ایران درباره محیط زیست وجود دارد که از جمله آنها می توان رشته های مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست، مهندسی عمران-محیط زیست، مهندسی شیمی-محیط زیست، حقوق محیط زیست و مهندسی بهداشت محیط را نام برد. رشته علوم محیط زیست (مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست)شامل مباحثی نظیر بوم‌شناسی گیاه‌شناسی، جانورشناسی، زیست‌شناسی، سیستماتیک، مرفولوژی، فیزیولوژی، مدیریت، حیات وحش، شیمی آلی، زمین‌شناسی مساحی، ریاضی، فیزیک، برنامه‌ریزی شهری، جغرافیا، اقتصاد، ارزیابی، آلودگی، اپیدمیولوژی، بهداشت، هواشناسی، مدیریت کشاورزی، و ژنتیک می‌باشد. به تازگی در ایران این رشته رونق پیدا کرده‌است وبه دلیل حیاتی بودن این رشته افراد با سطح علمی بالا جذب این رشته می‌شوند (در سطح آزمون سراسری) ولی در کشور ایران بهره وری از این رشته آنچنان که باید با توجه به شرایط اکولوژیکی خاص منطقه صورت نمی‌گیرد.^[۵]

سازمان محیط زیست

نوشتار اصلی: سازمان حفاظت محیط زیست ایران

سازمان حفاظت محیط زیست ایران سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به حفظ محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران است. از مهمترین وظایف آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
۲- پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
۳- حفاظت از تنوع‌زیستی کشور.

مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت

نوشتار اصلی: مرکز سلامت محیط و کار

مرکز سلامت محیط و کار (اداره کل بهداشت محیط و حرفه‌ای سابق) یکی از مراکز مهم زیرمجموعه معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران است که تدوین دستورالعمل‌ها و اعمال و نظارت بر اجرای مقررات محیط زیست انسانی و بهداشت محیط را در سطح کشور از طریق واحدهای بهداشت محیط معاونت‌های بهداشتی دانشگاه‌های علوم پزشکی و شهرستان‌های تابعه را بر عهده دارد. 4 اداره این مرکز شامل: اداره بهداشت آب و فاضلاب، اداره بهداشت مواد غذایی و بهسازی اماکن، اداره کنترل عوامل محیطی موثر بر سلامت و اداره بهداشت مراکز درمانی، ایمنی پرتوها و پسماندها مستقیماً در حوزه محیط زیست انسانی و بهداشت محیط فعال هستند.

عوامل تخریب زیست بوم ها

از اصلی‌ترین عوامل از بین رفتن و تخریب زیست‌بوم‌ها می‌توان به : سوزاندن و قطع درختان به منظور تهیه ذغال و هیزم، قطع درختان برای تولید الوار و مصالح ساختمانی و صنعتی و گسترش بی‌رویه شهرها و کارخانه‌ها اشاره کرد.

·         کودکان:

درمورد این که کودکان دقیقا درچه گروه های سنی قراردارند، یک توافق کلی وجود ندارد، WLO (سازمان جهانی کار) و UNEP (برنامه محیط زیست سازمان ملل) همه افراد زیر ۱۵ سال راکودک معرفی می کند واین درحالی است که پیمان نامه جهانی حقوق کودک همه افراد زیر ۱۸سال را کودک برمی شمارد.

·         محیط زیست (Environment):

محیط زیست دریک تعریف کلی عبارتست ازمجموعه شرایط  بیرونی که درطول عمر یا زندگی یک موجود زنده، مانند انسان بر او اثرمی گذارد. به این ترتیب نورخورشید، آب، هوا، اقلیم، گیاهان، جانوران و سایر موجودات بی جان وجاندار که برروی سیاره زمین وجود دارند و با یکدیگر در ارتباط دوسویه هستند، محیط زیست انسان را تشکیل می دهند. البته از محیط زیست تعریف های گوناگونی وجود دارد که ازآن ها چشم پوشی می نماییم. محیط زیست ومنابع موجود درآن، در واقع محل زندگی و تامین کننده اصلی ترین نیازهای انسان به شمارمی آید. با وجود این، در سال های گذشته، با رشد فزاینده جمعیت وپیشرفت های تکنولوژیکی، روند بهره برداری از منابع موجود در زمین نیز بیشتر شده است و در یک کلام محیط زیست انسان دستخوش تخریب وآلودگی قرارگرفته است.

 

 

·         ویران کردن محیط زیست (Environmental Degradation):

هم اکنون ویران کردن جنگل ها، فرسایش خاک، پیشروی کویر و کاهش زمین های کشاورزی، تهی شدن دریاها از ذخایر آبزی، بهره برداری بی رویه ازمنابع معدنی، انقراض گونه های گیاهی وجانوری،آلودگی هوا وآب وخاک ازشناخته شده ترین جنبه های ویرانی وآلودگی سیاره زمین به شمارمی رود.
درمیان موجودات زنده، انسان بیشتر از موجودات دیگر، در محیط زیست خود دگرگونی ایجاد می کند وسبب شکل گیری انواع آلودگی ها می گردد. علت بسیاری از بلاهای طبیعی هم فعالیت های  انسان در دگرگون کردن محیط زیست است. اینک دامنه آلودگی هوا ازمناطق  صنعتی و فراز شهرها و کشورها فراتررفته و لایه های زیستی زمین راهدف قرارداده است.
آلودگی آب به یک مشکل جهانی تبدیل شده و حجم ترکیبات سمی که به صورت فاضلاب در زمین تزریق می شود، روزبه روز افزایش می یابد. نکته قابل توجه در این موارد اثراتی است که بر روی سلامتی انسان ها می گذارد. هوا، آب، خاک و مانند آن ها مهم ترین منابع زیستی هستند که آلودگی هریک ازآن ها به طور مستقیم برمجموعه زیستمندان روی کره زمین اثر می گذارد.
هرسال چندین میلیون نفر در نتیجه آلودگی هوا درشهرهای بزرگ و مناطق صنعتی جان می بازند و یا به سبب بیماری های مزمن به نوعی زندگی همراه بامرگ تدریجی تن می دهند.
شمار افرادی که به آب سالم دسترسی ندارند به میلیون ها نفرمی رسد. دربسیاری ازجوامع درحال توسعه مردم ازکمترین امکانات بهداشتی محرومند و دربرابر ساده ترین بیماری های محیطی ناتوان وآسیب پذیرند.

·         کودکان وآلودگی محیط زیست:

کودکان سازگاری (Adaptation) کمتری بامحیط زیست خود (خانه، محله، مدرسه و اجتماع) دارند و از همین رو، نسبت به بزرگسالان در برابرعوامل بیماری زا (چه انسانی و چه طبیعی) مقاومت کمتری دارند و آسیب پذیرترند. متاسفانه هرازگاهی گزارش های نگران کننده ای درباره بیماری ومرگ و میرکودکان انتشارمی یابد. موضوع مرگ ومیرکودکان از آنچنان اهمیتی برخورداراست که امروزه به عنوان یکی از شاخص های مهم توسعه درجوامع مختلف  شناخته می شود. برنامه محیط زیست ملل متحد(UNEP) در سال ۱۹۹۰ گزارشی ویژه با نام "کودکان ومحیط زیست" منتشر کرد که با این عبارت آغاز شده است: "ویرانی محیط زیست کودکان را نابود می کند". دراین گزارش تکان دهنده به جنبه های مختلف محیط زیست وارتباط آن با کودکان اشاره شده که بخشی از آن درباره ویرانی محیط زیست واثرات آن برروی سلامت وبهداشت کودکان است. ویران کردن جنگل ها، بیابان زایی، بهره برداری فزاینده از زمین های کشاورزی در کشورهای حال توسعه با کاهش میزان تولید و فراوری محصولات کشاورزی، سطح تغذیه کودکان راکاهش می دهد.
تنگدستی، وجود فاضلاب ها وآب آلوده ازجمله عواملی اند که به طور مستقیم سلامت کودکان را تهدید می کند.
در این جوامع، سالانه ۱۰ میلیون کودک زیر۵ سال به سبب استفاده ازآب آلوده، دسترسی نداشتن به خدمات بهداشتی، آلودگی محیط زیست، ابتلا به بیماری های واگیر دار و سوء تغذیه جان خود را ازدست داده و بیش از ۳ میلیون نفر نیز دچار معلولیت می شوند. این درحالی است که در بسیاری از موارد با صرف هزینه ای اندک، یعنی از راه تغذیه با شیر مادر، استفاده از قطره های خوراکی، رعایت بهداشت در تهیه موادغذایی، واکسیناسیون کودکان،همچنین با مدیریت بهتر محیط زیست قابل پیشگیری است. آلودگی هوا نیز بر روی کودکان اثراتی بسیار بیشتر از بزرگسالان دارد. در کشورهای صنعتی نیز که تاچندی پیش رهاسازی یا "سرراه گذاشتن" کودکان، اصلی ترین عامل زیست محیطی تهدید آن ها به مرگ ومیر یا معلولیت بود، اکنون آلودگی محیط زیست و به ویژه آلودگی هوای حاصل از تخلیه ترکیبات شیمیایی درمحیط زیست مهم ترین تهدید به شمار می رود.