آب انبارهای تهران قدیم
آب انبارها
آب انبار سید اسماعیل
این بنا در محدوده بازار تهران و محله سید اسماعیل واقع شده و بنای کنونی آن از آثار دوره قاجاریه است. این بنا توسط بیگلربیگی وقت تهران «حاج عیسی» وزیر و یا به روایتی «میرزا موسی» در سال 1262 هـ. ق ساخته شد. آب انبار سید اسماعیل و بناهای وابسته به آن به هنگام آبادانی بیش از هزار متر مربع مساحت داشت که امروزه به جز محوطه مخزن آن بقیه بنا از جمله راه پله و پاشیر از بین رفته است. مخزن بسیار بزرگ آب انبار از نمونه های جالب توجه آب انبار سازی و در نوع خود منحصر به فرد است.
راه پله ، از کوچه سید اسماعیل 43 پله با پاگردهای متعدد داشت و محوطه پاشیر به ابعاد 12 متر مربع ، دارای سه شیر بزرگ بود که در زیر هر یک چاله ای به ابعاد تقریبی یک متر مربع وجود داشت. بر روی آب انبار، کاروانسرا ، بارانداز و همچنین بادگیرها و روزنه های مربوط به مخزن آب انبار قرار گرفته بود. مخزن آب انبار سید اسماعیل در دوره اخیر به قهوه خانه و رستوران تبدیل شده است .
آب انبار علی آباد
این آب انبار در روستای علی آباد باغ خواص از توابع شهرستان ورامین ، در شرق یخچال علی آباد قرار دارد. ورودی این آب انبار که با مصالح آجر و گل رس شکل گرفته ، در سمت شرق قرار دارد و دارای طاق هلالی است. ارتفاع سقف تا کف حدود 70/4 متر
است و پس از آن به اتاقی به ابعاد 6×4 متر منتهی می شود. یک ردیف پله از این اتاق تا کف آب انبار ادامه می یابد. آب انبار علی آباد تا اواخر دوره قاجاریه مورد استفاده بود.
آب انبار حصار گلی
در شرق جاده پیشوا به مبارکیه در دو کیلومتری شرق جاده اصلی ، روستایی به نام حصار گلی قرار دارد. آب انبار حصارگلی در داخل روستایی واقع است و 27 کیلومتر با ورامین فاصله دارد . این اثر تاریخی که تا اواخر دوره قاجاریه مورد بهره برداری قرار می گرفت ، تمامی از آجر و ملات گچ شکل گرفته و راه دسترسی به مخزن آب از یک ردیف پلکان آجری امکان پذیر است.
آب انبار معیـّر و آب انبار سنگلج از دیگر آب انبارهای مشهور تهران است که آثاری از آنها باقی مانده است. از دیگر آب انبارها می توان به آب انبار آقا بهرام ، آب انبار سید عبدالله دزفولی ، آب انبار امامزاده یحیی ، آب انبار بازارچه نو ، آب انبار صاحب دیوان ، آب انبار حاج علی ، آب انبار رضاقلی خان ، آب انبار حاج محمد کریم و ... اشاره نمود.
یخچال ها
یخچال حصارک کوچک
این یخچال که کاملاً سالم مانده در ابتدای ورودی روستای حصار کوچک در جنوب جاده آسفالته و در جنوب شرقی شهرستان ورامین واقع شده و با شهر ورامین حدود 17 کیلومتر فاصله دارد. ورودی یخچال در جهت شمال قرار دارد و دارای طاق هلالی است. در جهت غربی و شرقی نیز دریچه های کوچکی وجود دارد که احتمالاً از طریق آن ها ، یخ های جمع آوری شده را به درون یخچال می ریختند . در حال حاضر از این یخچال استفاده نمی شود و تا آنجا که اهالی به یاد دارند در حدود 40 تا 50 سال قبل مورد استفاده بود.
این یخچال از نظر فرم و عملکرد با یخچال روستای جعفرآباد جنگل ، قابل مقایسه است. از آنجا که بخشی از دیوار یخچال با مصالح خشت و گل شکل گرفته ، مشخص می شود که در دوره های بعد مرمت و بازسازی شده و در جریان بازسازی ، آجر به کار رفته است.
یخچال علی آباد
در روستای علی آباد ورامین ، مجموعه ای از تأسیسات تاریخی وجود دارد . علاوه بر آب انبار ، این مجموعه شامل یخچال و دیوار برای آب بستن پشت آن ، یخ بستن و سپس انتقال یخ به درون یخچال است.
یخچال از اتاقی با پلان دایره و مصالح آجر و خشت و گل تشکیل شده که قسمت فوقانی آن کاملاً فرو ریخته است. راه ارتباطی به مخزن یخچال به وسیله یک سری پله که در اتاقی با ابعاد تقریبی 4×4 متر در انتهای آب انبار قرار دارد ، امکان پذیر است.
در شمال آب انبار ، پای دیواری به ارتفاع 5 متر ، گودبرداری شده تا آب های سطحی در زمستان به صورت یخ به یخچال منتقل شود.
قنات ها
قنات سازی از ابداعات ایرانیان است و طبق شواهد تاریخی نخستین قنات ها در ایران احداث شده اند. تهران قدیم به وسیله بیش از 80 رشته قنات خصوصی مشروب می شد.
مهم ترین قنات های شهر تهران که تا قبل از لوله کشی آب دایر بودند عبارت اند از :
الهیه ، باغشاه ( ناصریه ) ، بهاء الملک و ناصرالملک ، بهارستان ، سفارت شوروی ، شاهک ، بریانک ، پامنار ، رحمت آباد ، جلالیه ، سفارت انگلیس ، کریم آباد ، صدقیه ، شاه ، نظامیه ، علاءالدوله ، حاج علی رضا ، مهرگرد ، مبارک آباد و مخلص آباد ، مهدی آباد ( سفارت آمریکا) صفرآباد و جمشیدآباد ، مخصوص ، شهاب الملک ، نجف آباد ، سردار، کوثریه ( فرمانفرما ) اکبرآباد ، یوسف آباد و بهجت آباد ، کرج امین الملکی . مهم ترین قنات ها ، قنات شاه بود که به دستور ناصرالدین شاه حفر و آماده شد طی وقف نامه ای که موجود است و در سال 1273 هـ . ق تنظیم شده شاه آن را وقف عام نمود. آب این قنات که بسیار گوارا بود تا آغاز دهه 1330 شمسی و اتمام لوله کشی آب تهران ، مورد استفاده اهالی تهران بود.
ناودانک
به زمینهای شمال سرپل تجریش، نودونک' یا ناودانک می‌گویند. علت شهرت این زمینها به این نام آنست که برای بردن آب قناتی که بر دست راست دره گلابدره آفتابی می‌شد، ناوی ساخته بودند که بر سر چارپایه چوبی درون دره اتکا داشت. آب قنات در آن ناو به سوی دیگر دره می‌رفت. ناودونک به رودخانه گلابدره و گورستان قدیم تجریش محدود می‌شد و از تجریش از کوچه محله بالا بدانجا می‌رفتند. باغی و زمینهای کشتزاری و چند خانواری ساکن داشت. این زمینها اکنون بخشی از شهر تهران است.
بهجت آباد
محله بهجت‌آباد به شکل یک سه‌گوش در میان خیابان پهلوی (خیابان ولی عصر) و بلوار کریمخان زند و نقطه برخورد آنها در میدان ولیعهد (میدان ولی عصر)، قرار گرفته است. ساختمان‌های مسکونی چندین‌طبقه درون این محله نیز با نام بهجت‌آباد معروفند. همچنین یک پارک و یک قنات در منطقه، نام بهجت‌آباد بر خود دارند. واژه بهجت به معنی سرور و و شادی است.
قنات کوثر
محله‌ای است در شمال تهرانپارس که جزء منطقه ۴ تهران محسوب می‌شود.در قدیم در این محله قنات‌های گسترده‌ای وجود داشته و به همین دلیل هم نام این منطقه قنات کوثر گذاشته شد.این محله از جنوب به بزرگراه وفادار و از شمال به شهرک امید و از شرق به بزرگراه شهید باقری و توحید و از غرب به خیابان شکوفه مرتبط است. خیابان‌های اصلی محله قنات کوثر بلوار مطهری و خیابان مسجد کوثر است و شامل سه ردیف شرقی، مرکزی و غربی است. این محله دارای داروخانه شبانه روزی تره بار چند درمان گاه چند بانک و انواع فروشگاه‌ها می‌باشد و یکی از آرامترین مناطق منطقه 4 محسوب می شود.
قلهک
قُلْهَک محله‌ای است واقع در منطقه ۳ شهرداری تهران. محله قلهک از شرق به خیابان شریعتی، از غرب به خیابان جلالی و از شمال به حدود باغ سفارت بریتانیا منتهی می‌شود. خیابان یخچال یکی از خیابان‌های اصلی محله قلهک است. این منطقه از گذشته‌های دور دارای چندین رشته قنات بوده که برخی از آنها هنوز جاری هستند. در گذشته آب منطقه قلهک از هفت رشته قنات تأمین می‌شد که مهم‌ترین آنها دو قنات موجود در باغ سفارت بریتانیا و دیگری قنات جاری در باغ قوام السلطنه بوده است. آب قنات جاری در سفارت که بسیار پرحجم و همچنان جاری است، درختان چنار کهنسال منطقه را سیراب می‌کند. در منطقه قلهک دارای 2 مسجد به نام های مسجد جامع و مسجد اعظم قلهک وجود دارد که قدیمیترین مسجد مسجد اعظم قلهک می باشد که در آن در ایام تاسوعا و عاشورا نخل قلهک برای ایام سوگواری بیرون آورده می شود همچنین حمام اهالی قلهک واقع در خیابان جلالی جنب بن بست شریعتی می باشد که به نام گرمابه حافظ تا چندین سال پیش معروف بوده است که در حال حاضر تعطیل می باشد که قدمتی بیش از 80 سال دارد که تاریخ به وجود آمدن آن مشخص نیست ولی شواهد نشان می دهد که آب قنات که از سفارت انگلیس وارد حوضچه حمام می شده و کوره پزخانه توسط برگ درختان و الوار سوزانده شده آب گرم می شده و اهالی حمام می کردن که بعدها لوله کشی آب و گاز آمده و دوش حمام نصب شده که قبلا به صورت خزینه بوده است در قلهک یک کوچه به نام کوچه سجاد که در قدیم به (( کوچه ده )) معروف بوده که اهالی قدیمی در این محل زندگی می کردنند که در حال حاضر هم هستن ولی به دلیل ساختمان نوساز و افراد جدید به این محل آمده اند که بافت قدیمی به سبک جدید تغییر شکل داده است . مسجد کوچک دیگری هم در ابتدای کوچه سجاد هنوز هم وجود دارد از طرف جلالی که این مسجد هم قدیمی می باشد
اراج
اراج یکی از محله‌های بسیار قدیمی شمیران می‌باشد که مملو از باغها و فضای سبز بیشماری بوده است. امروزه برغم ساخت و سازهای صورت گرفته همچنان دارای باغات و فضاهای زیادی نسبت به دیگر نقاط تهران می‌باشد و همچنان هوای این منطقه از لطافت خاصی برخوردار است. این منطقه از شمال به بلوار لشکرک (ارتش)، از غرب خیابان لنگری و شرق اتوبان امام علی و منطقه ازگل و از جنوب به اتوبان بابایی محدود می‌شود. قنات اراج که از دیر باز باغات و زمینهای کشاورزی روستا را آبیاری می‌کرده است یادگاری از گذشته است که هنوز جاری است.
سوهانک
سوهانَک دهکده و همچنین محله‌ای است در شمال شرقی تهران که از جنوب به جاده مینی‌سیتی-لشکرگ و از شمال به دامنه جنوبی البرز و از سوی غرب به گردنه قوچک منتهی می‌شود. دهکده سوهانک ۱۸۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و با گسترش شهر تهران اکنون جزئی از این شهر و محله‌ای از بخش شمیرانات تهران به شمار می‌آید. سوهانک در ده کیلومتری شرق امامزاده صالح تجریش و یک کیلومتری شمال جاده لشکرک است. آب سوهانک از چهار رشته قنات تأمین می‌شود و محصولش غلات و میوه بویژه زردآلو است.
