هیدرولوژی(اقیانوس ها و دریاها

بنام خدا

 

هیدرولوژی شاخه ای از جغرافیای طبیعی است که درباره پیدایش ، توزیع و گردش آب در طبیعت و اختصاصات فیزیکی و شیمیایی آب و ارتباط متقابل آن با موجودات زنده بحث می کند .

هیدرولوژی مانند سایر علوم به تدریج و در طول تاریخ بشر شکل گرفت ، تکامل پیدا کرد و به صورت امروزی درآمد . تا اوایل قرن 17 میلادی ، تحقیقات نظری و فرضیات مربوط به آب و آبشناسی از سوی فلاسفه بزرگ مثل ارسطو ، تالس ، هومر و سایرین ارائه می شده است . این دانشمندان عقیده داشتند که آب باران به تنهایی نمی تواند منشأ تجمع آب در رودخانه ها و دریاچه ها و اقیانوسها باشد یا می گفتند که آب دریاها از راه کانالهای زیرزمینی از درون کوهها به خشکی راه می یابد و رودخانه ها را به وجود می آورد . همچنین اظهار می داشتند که زمین غیر قابل نفوذ تر از آن است که آب باران بتواند در آن نفوذ کند و آب زیرزمینی را به وجود آورد . این نظریه ها تا دوره رنسانس مورد قبول بود به طوری که حتی منجم معروفی مثل کپلر (Kepler  ) متأثر از نظریه فلاسفه قدیم یونان ، تصور می کرد که زمین همانند یک حیوان بزرگ آب دریا را می بلعد و هضم می کند و سپس به شکل آب شیرین و به صورت چشمه و رودخانه از دهان خارج می سازد .

 

چرخه یا سیکل هیدرولوژی :

چرخه یا گردش آب در طبیعت شامل مسیرها و مراحل گوناگونی است که آب در گردش در تحول خود آنها را طی می کند . این گردش در سه بخش اصلی کره زمین یعنی هواکره  { شامل جو زمین است Atmosphere } ، آب کره { تمامی آبهای زمین اعم از آب موجود در جو ، آب اقیانوسها ، دریاها ، دریاچه ها ، رودها ، یخسارها و غیره را در بر می گیرد . Hydrosphere } و سنگ کره { قسمت سخت پوسته زمین که تا عمق 65 کیلومتر در زیر سطح زمین امتداد می یابد .Lithosphere } انجام می گیرد . دامنه حرکت آب در سه بخش مزبور به طور متوسط از عمق 800 متر در سنگ کره تا ارتفاع 16 کیلومتر در هواکره تغییر می کند . در اثر تابش خورشید ، آب از سطح دریا بخار شده و وارد اتمسفر می شود . در اینجا بخار آب طی مراحل مختلف متراکم گشته به صورت باران یا برف مجدداً به سطح زمین باز می گردد . بخشی از نزولات جوی که روی زمین فرو می ریزد ، به صورت آب سطحی ( سیلابها و رودخانه ها ) جریان می یابد و بخشی دیگر در زمین نفوذ می کند و آبهای زیرزمینی را تشکیل می دهد .

 

 

بیلان یا ترازنامه آب در طبیعت :

گفته شد که اب در طبیعت در حال گردش است ، بخشی از آبی که به صورت بارش به زمین نفوذ می کند و آبهای زیرزمینی را تشکیل می دهد و قسمتی نیز به صورت تبخیر و تعرق مجدداً به جو بر میگردد . این تغییر و تحول را تحت عنوان بیلان یا ترازنامه ی آب می توان به صورت زیر می توان ارائه داد :

تبخیر و تعرق + نفوذ + آبهای روان = تزولات جوی

 

در هیدرولوژی این سه بخش ( آبهای روان ، نفوذ و تبخیر و تعرق ) به تفضیل مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد . اما قبل از پرداختن به هر یک از آنها لازم است ابتدا به جدول توزیع آب در کره ی زمین اشاره شود .

 

توزیع آب در کره ی زمین

 

محل	حجم آب (به کیلومتر مکعب )	درصد، نسبت به حجم کل زمین
اقیانوسهای جهان آبهای زیرزمینی یخهای قطبی دریاچه ها رطوبت خاک بخار آب در اتمسفر رودخانه ها	1370323 60000 24000 230 83 14 2/1	93/93 12/4 65/1 016/0 005/0 001/0 0001/0
جمع کل	1454651	100%

 

 

 

تبخیر و تعرق:

همانطوری که در مبحث قبل ذکر شد ، بخشی از نزولات جوی طی پدیده ی تبخیر و تعرق مجدداً به جو برمیگردد . از نظر هیدرولوژی به مجموعه پدیده هایی که باعث می شود تا آب صرفاً از راه یک فرآیند فیزیکی به بخار تبدیل شده و به هوا برگردد ، تبخیر گفته می شود . به طور کلی تبخیر عبارت است از تبدیل آب به بخار که از سطح آب اقیانوسها ، دریاها ، دریاچه ها و رودخانه ها یا محیطهای مرطوب انجام می گیرد .

تعرق عبارت است از تبخیر از بدن جانداران ، سطح گیاهان که در حقیقت همان آب خارج شده از روزنه های زیر برگ درختان و گیاهان می باشد . به مجموعه  دو فرایند مزبور که منجر به تبخیر از سطح آب ، خاک ، بدن جانداران و سطح گیاهان می شود ، تبخیر و تعرق می گویند .

هرچه رطوبت نسبی جو به نقطه اشباع نزدیکتر باشد یا به عبارت دیگر ، هرچه میزان رطوبت نسبی اتمسفر بالا باشد ، میزان تبخیر و تعرق پایین است و برعکس هرچه میزان رطوبت جو پایین باشد میزان تبخیر و تعرق بالاست .

جو با درجه حرارت بالا میزان رطوبت بیشتری را نسبت به اتمسفر با درجه حرارت پایین جذب می کند .

طول مدت تابش نور خورشید و اینکه جسم و پدیده به طور مستقیم زیر تابش افتاب قرار گیرد در میزان تبخیر و تعرق تأثیر دارد . یعنی هرچه طول مدت تابش بیشتر باشد و خورشید به طور مستقیم بر جسم بتابد میزان تبخیر و تعرق بالاست .

سرعت باد هر چقدر بیشتر باشد سبب جابه جایی بیشتر رطوبت به سایر نواحی می گردد و موجب تبخیر و تعرق بیشتری می شود و برعکس هرچه سرعت وزش باد کم باشد قدرت جابه جایی رطوبت تبخیر شده پایین می آید و  باعث کندی تبخیر و تعرق می شود .

 

آبهای روان ، رودخانه ها :

بخشی از آب باران و برف به صورت آبهای سطحی به جریان در می آید . چون سطح زمین مسطح نیست ، لذا شیب موجود سبب می شود که آب باران از نقاط برجسته به پست ترین نقطه سرازیر شود و جویبارهای کوچک و بزرگ را تشکیل دهد و از الحاق آنها به هم رودخانه به وجود آید .

 

شدت جریان یا دبی رودخانه :

دبی یا آبدهی هر رودخانه عبارت از مقدار آبی است که در واحد زمان از یک رودخانه عبور می کند که معمولاً برحسب متر مکعب در ساعت یا لیتر در ثانیه بیان می شود . برای محاسبه دبی رودخانه سرعت آب و مقطع جریان را اندازه می گیریم و در هم ضرب می نماییم .

دبی رودخانه ها ثابت نیست و تغییرات آن وابسته به میزان نزولات جوی است .

بستر رودخانه . بستر رودخانه محلی است که آب رودخانه در آن جریان می یابد . بستر رودخانه ها در طول مسیر ثابت نیست و از سرچشمه هرچه فاصله می گیرد بر عرض آن افزوده می شود.

از مشخصات دیگر رودخانه ها پیچ و خم مسیر آن است . خصوصاً در نواحی که سرعت حرکت رودخانه کم می شود ، مسیر آن به سهولت جا به جا می گردد . این تغییر مسیر بر اثر وجود موانع ، ایجاد موانع و ورود شاخه فرعی به شاخه اصلی صورت می گیرد . این پیچ و خمهای مسیر را مآندر می گویند مانند پیچ و خمهای رودخانه ی کارون.

مآندرها پس از تشکیل به تدریج وسیع می شود و سرانجام وقتی ابتدا و انتهای یک پیچ مآندر به هم برسد ، این قسمت منحنی به مرور متروکه شده و ارتباط آن با رودخانه قطع می شود . اگر این قسمت دارای آب باشد به صورت دریاچه ی کوچک و اگر خشک باشد به شکل جزیره کوچک درمی آید .

ترکیب آب رودخانه . برخی رودها گل آلود و برخی صاف و زلال هستند . آب بعضی از رودها قابل شرب و گوارا و گروهی دیگر غیر قابل شرب است . کیفیت آب به مواد موجود در آن بستگی دارد و مواد موجود در آب رودخانه نیز به منابع تأمین کننده و مسیر حرکت آن بستگی دارد .

عملکرد رودخانه . رودخانه ها سه عمل مهم فرسایش ، حمل و رسوبگذاری را بر عهده دارند و از این طریق در تغییر پوسته جامد زمین نقش مؤثری دارند .

رودها و انسانها .تأثیر رودها بر زندگی انسانها متفاوت و بسیار زیاد است . رودها در امور اقتصادی و سیاسی یک کشور همچون فرهنگ آن نقش دارند . بعضی کشورها مانند مصر و عراق کاملاً به رودها وابسته اند . رود نیل و رودهای دجله و فرات باعث حیات کشورهایی هستند که در میان آنان جریان دارند . آنها آب آشامیدنی و آبیاری را تأمین می کنند و هنگام طغیانهای سالیانه خاک را بازسازی می کنند ، رود سند در پاکستان نیز چنین نقشی دارد .

نقش رودها در مسافرت ، تجارت و اکتشافات . رودها نخستین راههای تجارتی یا اکتشافاتی بشر بودند . در نواحی انبوه جنگلی یا نواحی خشک ، رود تنها شاهراه ممکن بوده است . در زمانهای اخیر کشفیات جغرافیایی در آمریکای شمالی و جنوبی از طریق رودخانه های می سی سی پی ، ریوگراند و آمازون امکانپذیر بود . همانطور که مهاجران اولیه ی این سرزمینها به سمت مغرب پیش می رفتند ، احتیاج داشتند که محصولات کشاورزی خود را به بازارهای شرقی بفرستند و در این امر  رودخانه ها تنها وسیله ی حمل و نقل و راحتترین نوع آن بودند .

در سالهای اخیر نقش و اهمیت رودها در مسافرت و تجارت بسیار بیشتر از گذشته نمایان شده است ، به طوری که برخی از رودها به عنوان شاهرگ حیات اقتصادی یک کشور محسوب می شوند .

رودها و مراکز جمعیتی . طبیعی است که شهرهای کوچک و بزرگ در سراسر جهان در کنار رودها قرار گرفته باشند ، چون رودها علی رغم تأمین آب شیرین و حمل و نقل آسان امتیازات دیگری هم دارند که از میان آنها می توان دفاع آسانتر شهر و تأمین نیروی آبی را نام برد . در طول تاریخ رودهای عمیق و عریض یا رودهایی با سواحل پر شیب سدهای مؤثری علیه سلحشوران زره پوش پیاده نظام و تانکها بوده اند .صنایع اولیه نیز در اطراف چرخهای آبی متمرکز شده اند . اخیراً نیز برای تأمین نیروی آبی سدهای بزرگی روی رودهای بزرگ جهان احداث شده است .

به طور کلی رودها تأثیر و نقش بسیار زیادی در زندگی اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی انسانها دارند .

آبهای زیرزمین :

آبهای زیرزمینی هرچند که بخشی از کل موجودی آب را تشکیل می دهند ، لیکن در کشوری با شرایط اقلیمی خشک دارای اهمیت زیادی هستند و باید مورد توجه خاص قرار گیرند .

رسوبات ضخیم آبرفتی که حوضه ها را پر کرده و در کناره های کوهستانها انباشته می شوند ، مهمترین منبع ذخیره کننده ی آبهای زیرزمین هستند . آبهای موجود در میان رسوبات آبرفتی دشتها توسط قناتها و چاهها بهره برداری می شوند . چشمه ها نیز به طور طبیعی بدون دخالت انسان تخلیه کننده ی آبهای زیرزمینی هستند که به طور خلاصه به توضیح آنها می پردازیم .

1. چشمه ها :

چشمه به محلی گفته می شود که آب زیرزمینی به طور طبیعی ، بدون دخالت انسان از آن خارج می گردد . به عبارت دیگر وقتی که سطح ابهای زیرزمینی به وسیله ی دره ای قطع شود ، آب زیرزمینی در سطح زمین جاری می شود . به محل خروج آب چشمه می گویند .

مقدار آبی که در واحد زمان از مظهر چشمه بیرون می آید دبی یا بده چشمه نامیده می شود و معمولاً بر حسب متر مکعب در ساعت یا لیتر در ثانیه محاسبه می گردد . مثلاً اگر چشمه ای در هر ثانیه 10 لیتر آبدهی داشته باشد ، می گویند دبی چشمه 10 لیتر در ثانیه است . دبی چشمه ها در طول زمان تغییر می کند و تغییرات آن بستگی مستقیم به نزولات جوی دارد . البته نحوهی آبدهی و میزان آب چشمه ها به وضعیت زمین شناسی منطقه نیز بستگی دارد ، به همین دلیل بعضی از چشمه ها در تمام طول سال دارای آب هستند که به آنها چشمه های دائمی گویند و برخی فقط در فصول پر آب ، آبدهی دارند که به آنها چشمه های فصلی گویند .

آب چشمه ها به علت شفافیت و صاف بودن ، علاوه بر مصارف در امور آبیاری کشاورزی ، مصرف شرب نیز دارد . اغلب در نواحی کوهستانی ، چشمه ها مهمترین منبع شرب محسوب می شوند . در تشکیل چشمه ها ، وضعیت سطح زمین و ناهمواریهای  آن دخالت دارد . به عنوان مثال ممکن است در شرایط مختلف چشمه هایی در نقاط مختلف یک دره یا کوهستان تشکیل شود .

-          اگر در یک زمین نفوذ پذیر ، دره ای تشکیل شده باشد به صورتی که ته دره به قشری نفوذ ناپذیر برخورد کند ، در قسمتی که دو قشر مذکور با هم برخورد می کنند ، چشمه هایی تشکیل می شود که در پای دامنه های دره ظاهر می گردد .

-          اگر دره در یک زمین نفوذ پذیر به وجود آمده باشد ولی ته آن به قشر نفوذ ناپذیر نرسیده باشد ، چشمه هایی در پایین دره تشکیل می گردد . این چشمه ها هم کم و بیش خشک می شود .

-          آب بعضی از چشمه ها از اعماق زمین سرچشمه می گیرد و پس از عبور از شکافها به سطح زمین می رسد . بنابراین در پیدایش این دسته از چشمه ها ( که بیشتر چشمه های معدنی گرم نیز جزء آن است ) ، وجود شکستگیها و گسلها مؤثر است که عامل خروج آب به شمار می رود . آب معمولاً طول یک خط شکستگی را که بر اثر فرو نشستن قسمتی از قشرهای متوالی زمین به وجود آمده است ، می پیماید و به سطح زمین می رسد .

-          در زمینهای آهکی بر اثر ایجاد شبکه های آب زیرزمینی ، ممکن است چشمه هایی به وجود آید . محل این چشمه ها و میزان آب آنها متغیر است.

-          در انتهای برخی از مخروط افکنه ها نیز چشمه ایجاد می شود . نمونه های آن را می توان در برخی از دشتهای منتهی به بیابان لوت یا در قسمت شمال دشت کویر ملاحظه کرد .

2. قنات :

قنات که توسط مقنیان ایرانی اختراع شده ، هزاران سال قدمت دارد . قدمت بسیاری از قناتهای ایران ، متجاوز از 6000سال است و عمری برابر با تاریخ کهن ایران دارد . با وجود اینکه چندین هزار سال از اختراع آن می گذرد ، معهذا هنوز هم این روش استفاده از آب ، در قسمت مهمی از روستاها و مناطق مسکونی و کشاورزی و دامداری کشور معمول و متداول است و حتی یکی از ارکان اصلی کشت و زرع در نواحی خشک را تشکیل می دهد .

برای آنکه بهتر با مسائل قنات آشنا شویم ، اطلاع از ساختمان و چگونگی احداث و شرایط و وسایل مورد نیاز برای حفر آن ، لازم است . بنابراین ، به طور مختصر به شرح این مطلب می پردازیم .

قنات از یک دهانه یا هرنج که روباز است و یک مجرای تونل مانند زیرزمینی و چندین چاه عمودی که مجزا یا کوره زیرزمینی یا نقب را در فواصل مشخص با سطح زمین مرتبط می سازد ، تشکیل شده است .

چاهها ( که در موقع حفر ، به آنها میله هم گفته می شود ) علاوه بر مجاری انتقال مواد حفاری شده به خارج ( سطح زمین ) عمل تهویه نقب یا کانال زیرزمینی را نیز انجام می دهند و راه ارتباط برای لایروبی ، تعمیر و بازدید از داخل قنات نیز به شمار می روند . قطر چاهها و ابعاد و مجرا را معمولاً آن قدر می گیرند که خاکبرداری در حد امکان کم شود ولی در ضمن مقنی هم بتواند به آسانی پایین رود و در آنجا کار کند . ابعاد نقب ( مجرا ) در حدود 60*120 سانتی متر و قطر میله یا چاه در حدود 80 تا 90 سانتی متر و فاصله ی بین دو میله معمولاً بین 15 تا 25 متر ، بیشتر یا کمتر است که در بعضی موارد مثلاً در محلهای عبور از مسیر رودخانه یا تپه ها ، ممکن است به 200 متر هم برسد .

آغاز قنات ، همان دهانه ی قنات است که مظهر قنات نامیده می شود .مظهر قنات جایی است که آب از درون قنات بیرون می آید و ظاهر می شود و می تواند برای آبیاری و دیگر مصارف مورد استفاده قرار گیرد . قسمت انتهایی قنات ، پشتکار قنات نامیده می شود که در آخرین قسمت آن ، مادر چاه قنات قرار گرفته است . توسعه ی قنات و افزودن بر تعداد چاههای آن ( که در اصطلاح به این عمل «نوکنی » قنات گویند ) از مادر چاه آغاز می شود . قسمتهایی از قنات که با حفر آنها هنوز آب بیرون نمی آید ( مانند دهانه ی قنات و قسمتی از نقب ) « خشکه کار » و قسمتی که آبدار است ( قسمت انتهایی ) « آبده قنات » نامیده می شود . حفر قنات معمولاً از مظهر آن که همان سطح زمین است و خشک می باشد ، شروع و به منابع آبده مادر چاه ، ختم می شود . بنابراین ، اول ، دهانه ی قنات یا هرنج که خشک است و بعد اولین چاهها یا میله ها که اینها هم خشک  است و آب ندارد و به اصطلاح قسمت « خشکه کار » قنات نام دارد ، حفر می شود . بعد کار به طرف قسمت های  بالا دست که همان قسمتهای آبده و بیشتر آبده زمین باشد ، ادامه پیدا می کند . طویلترین قناتی که تا کنون در ایران حفر شده ، در حوالی گناباد از توابع خراسان است که 70 کیلومتر طول آن است و عمیقترین مادر چاه قناتهای ایران به روایتی 400 متر و به روایت دیگر 350 متر عمق دارد و آن مربوط به قنات بیدخت گناباد است .

3. چاهها :

چاه سوراخ بزرگ استوانه ای شکل قائمی است که سطح زمین را به یک مخزن آب زیرزمینی مربوط می سازد .

چاهها را می توان از دیدگاههای مختلف دسته بندی کرد . از نظر وضع طبیعی زمین ، چاهها را به دو گروه تقسیم می کنند :

الف. چاههای معمولی : این چاهها در سفره های آزاد حفر می شوند و آب در آنها به صورت آزاد جریان می یابد و سطح آب درون چاه قبل از برداشت هم تراز سطح سفره ی آب است .

ب. چاههای آرتزین ( جهنده ) : در این گونه چاهها که در سفره های تحت فشار حفر می شوند ، آب زیرزمین با فشار وارد چاه می شود و سطح آب در چاه ، قبل از برداشت بالاتر از سطح آب در سفره ی مجاور است .

چاهها را از نظر این که در چه نوع سازندی حفر می شوند می توان به شکل زیر تقسیم بندی کرد :

1.                       چاههای آبرفتی : اینگونه چاهها در رسوبات سفت نشده یا آبرفتی حفر می شوند .

2.                       چاههای غیر آبرفتی : اینگونه چاهها در سازندهای سخت و سفت شده مانن سنگ آهک و ماسه سنگ حفر می شوند .

چاهها را از نظر نحوه ی قرار گیری کف آن در سفره ی آب زیرزمینی می توان به صورت زیر تقسیم بندی کرد :

1.                       چاههای کامل : چاه کامل به چاهی اطلاق می شود که تا کف لایه ی آبده حفر شده باشد .

2.                       چاههای ناکامل : وقتی که تا کف سفره ی آب حفر نشده باشد آن چاه را ناکامل گویند .

 

چاهها را با توجه به عمق آنها می توان به چاههای سطحی ، عمیق و نیمه عمیق تقسیم بندی کرد .

 

الف . چاههای سطحی ( کم عمق دستی ): حفر چاه یک روش بسیار قدیمی دستیابی به آب است . حفر چاه سطحی یا کم عمق دستی ،به منظور تأمین آب برای انسان و حیوان ، از قدیم در کشور ما متداول بوده است ، به ویژه که آب جاری سطحی وجود نداشته یا محدود به یک مدت زمان بسیار کوتاه بوده است . قدمت این نوع چاهها مسلماً بیشتر از قناتهاست ، زیرا انسان ابتدا با حفر اینگونه چاهها پی به آبهای زیرزمینی برده و اقدام به بهره برداری از آنها به وسیله ی چاه کرده ، آنگاه دست به حفر قنات زده است . وجود چاههای متعدد در نقاط مختلف مناطق خشک ، به خصوص در بیابانها و حاشیه کویرها ، نشانه ای از اهمیت این روش تأمین آب در اینگونه مناطق است .

چاههای حفر شده در بیابانها و حاشیه کویرها ، بیشتر به منظور تأمین آب برای احشام و نیز مصرف چوپانها  ساربانها و عابران ( کاروانها ) حفر شده است . بعضی از آنها چون که در موقعیت خاص و مهمی واقع شده ، در گذشته از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده و بین کاروانها و احشام داران ، شهرت زیادی داشته است . از ای چاهها ، در مناطق خشک به ویژه در خراسان و اطراف بیابان لوت و در بین خور و طبس و در منطقه ی سیستان و بلوچستان و همچنین کرمان زیاد دیده می شود .

چاههای معمولی یا سطحی را با ابزارهای دستی حفر می کنند ( از این رو به این نوع چاهها ، چاههای دستی نیز می گویند ) و سعی می شود کف آن را برای آبدهی بیشتر ، تا حد امکان از سطح سفره های آبهای زیرزمینی پایین تر ببرند .

ب . چاههای عمیق و نیمه عمیق : چاههای عمیق و نیمه عمیق از نظر بهره برداری از آب زیرزمینی نسبت به دیگر انواع چاهها ( دستی و آرتزین ) اهمیت بیشتری دارد . چاههایی را که به وسیله ی دستگاههای مکانیکی حفر می شود و عموماً قسمت آبده آن بیش از 50 متر عمق دارد و ممکن است از چندین لایه ی آبدار بگذرد ، چاه عمیق می نامند . این چاهها معمولاً لوله گذاری می شود و دارای تأسیساتی است . در چاههای نیم عمیق نیز تا چندین متر ، به اصطلاح « توی آب » حفاری می شود ولی در هر صورت عمق آن از چاههای عمیق کمتر است .

در چاههای نیم عمیق یا کم عمق موتوری که مقدار حفاری زیر سطح آب زیرزمینی یعنی قسمت آبده چاه ، کم است ، ممکن است برای به دست آوردن آب بیشتر ، کوره ها یا مجراهای افقی در جهات مختلف حفر شود . این مجراهای افقی که معمولاً در زیر سطح آب حفر می گردد ، باعث می شود که آبهای زیرزمینی را بکشد و به چاه اصلی هدایت کند .حفاری در این نوع چاهها عموماً 6 متر یا بیشتر در زیر سطح آب انجام می شود و کوره ها در این عمق قرار دارند .

حفر چاههای عمیق و نیم عمیق در ایران سابقه ی خیلی طولانی ندارد . حفر این نوع چاهها بعد از جنگ جهانی دوم ابتدا در شهرها و سپس برای مصارف زراعتی و باغهای مجاور شهرهای بزرگ معمول شد . به عنوان مثال در سال 1320 حدود 12 حلقه چاه عمیق در تهران حفر شد که تا میزان قابل توجهی ، بی آبی تهران را به ویژه در قسمتهای جنوبی شهر جبران کرد. استفاده از این سیستم برای تأمین آب در مزارع و روستاها به ویژه از سال 1340 به بعد رواج یافت و روزبه روز بر تعداد آن افزوده شد . شاید بتوان گفت که در نیمه ی دوم دهه ی 1350 یعنی در زمان تغییر نظام از سلطنتی به جمهوری اسلامی و بعد از آن به نقطه ی اوج خود رسید .

پیدایش و رواج این تکنولوژی جدید که استفاده از آبهای زیرزمینی را برای مصارف مختلف در شهرها و روستاها و مزارع ممکن ساخته ، تحول عظیمی در مناطق شهری و روستایی به وجود آورده است . به این دلیل آب مورد نیاز ساکنان بسیاری از روستاها و شهرها تأمین شده و نیز سطح وسیعی از زمینها به زیر کشت و باغات رفته و در بسیاری از نقاط آب مورد نیاز دامداری ها تأمین گردیده است . در اغلب شهرها و روستاها تنها راه تأمین آب آشامیدنی در آیند نیز همین حفر چاه خواهد بود .

دلیل حفر چاههای عمیق در ایران بسیار است که در اینجا به مواردی از آن اشاره می شود :

-          استفاده ی بیشتر از آبهای زیرزمینی که به وسیله ی قنات امکانپذیر نیست ، زیرا چاههای عمیق از منابع زیرزمینی که در اعماق بیشتری قرار گرفته است مایه می گیرد .

-          استفاده از دستگاههای حفاری ، چون در حفر چاههای عمیق از دستگاههای حفاری استفاده می شود طول زمان حفر این نوع چاهها نسبت به حفر قناتها بسیار کوتاهتر است ، در نتیجه در نقاطی که بخواهند زودتر آب مورد نیاز را به دست آورند ، اقدام به حفر چاه عمیق می کنند .

-          ضرورت افزایش سطح زیر کشت و رایج شدن کشتهای جدید ، مانند چغندر قند ، خیار ، خربزه و غیره که احتیاج به آب زیادتری دارد .

متأسفانه از همین تسهیلات و سیستمهای جدید سوء استفاده شده به طوری که در بسیاری از نقاط با حفر چاههای متعدد مجاز و غیر مجاز ، آن چنان سطح آبهای زیرزمینی پایین رفته که خطر کم آبی شدید این مناطق را تهدید می کند و اگر اقداماتی برای بستن چاههای غیر مجاز یا غیر اقتصادی و همچنین تغذیه ی مصنوعی آبهای زیرزمینی صورت نگیرد ، این مناطق با مسأله کم آبی مواجه خواهند شد .